Ўзбекистон президенти Шавкат Мирзиёев 2025 йил 24 ноябрь куни судъялар ҳамжамияти органлари фаолияти самарадорлиги ва очиқлигини ошириш, шунингдек, суд мустақиллиги кафолатларини кучайтириш чора-тадбирлари тўғрисидаги фармонни имзолади.
Устувор мақсадлар
Ҳужжат суд тизими ислоҳотларининг асосий йўналишларини белгилаб берди:
- судъяларнинг ўзини ўзи бошқариш тамойилини ва суд мустақиллигининг халқаро стандартларини кенг жорий этиш;
- судъялар корпусини шакллантириш тартибини такомиллаштириш, судъялар ҳамжамияти органларининг ролини ошириш ва жавобгарлик соҳасини аниқ белгилаш;
- судъялар ҳамжамияти органлари фаолиятида очиқликни таъминлаш, судьяликка номзодларни танлашнинг шаффоф тартибини жорий этиш;
- гендер тенглик имкониятларини кенгайтириш ҳисобига аёл судьялар улушини камида 30 фоизга етказиш.
Судьяларнинг алмаштирилмаслиги ва тайинлаш тартиб-қоидалари
Олий судъялар кенгашининг судьяларнинг алмаштирилмаслиги тамойилини жорий этиш тўғрисидаги таклифи маъқулланди. Хусусан:
- судьяларни навбатдаги ўн йиллик муддатга тайинлаш тартиби бекор қилинади, номзодлар аввал беш йилга, сўнг эса муддатсиз даврга тайинланади;
- туманлараро, туман ва шаҳар судлари раислари ва раис ўринбосарлари аниқ мезонлар асосида очиқ танлов орқали танланади;
- қонун даражасида судьяларнинг касбий фаолиятини баҳолашда «ҳалоллик», «компетентлилик» ва «судьяларнинг одоб-ахлоқ қоидаларига риоя этиш» каби талабларнинг аниқ мезонлари белгиланади.
Кенгашнинг доимий асосда ишловчи судьялик лавозимларига номзодлар тегишли судларнинг малака ҳайъатлари томонидан тавсия этилади. Бунда бундай лавозимларга, қоида тариқасида, камида етти йиллик иш стажига эга бўлган судьялар тавсия этилади.
Жамоатчилик асосида фаолият юритувчи номзодлар ҳуқуқ соҳасидаги илмий ва олий таълим ташкилотлари, шунингдек, фуқаролик жамияти институтлари томонидан тавсия этилади.
Уч ой ичида Олий судъялар кенгаши таркибини судьялар орасидан шакллантириш тартибини белгилаб берувчи норматив-ҳуқуқий ҳужжат лойиҳаси тайёрланиши керак:
- икки нафар судья — Олий суддан,
- етти нафар судья — вилоят даражасидаги судлардан,
- тўрт нафар судья — туманлараро, туман ва шаҳар судларидан.
Судьялик лавозимларига номзодлар бўйича хулосаларни қуйидаги органлар тақдим этади:
- Судьялар малака ҳайъатлари — Қорақалпоғистон, вилоятлар ва Тошкент шаҳар ҳарбий ва маъмурий судлари судьялигига номзодлар, ҳудудий ҳарбий судлар, туманлараро, туман, шаҳар судлари раислари, раис ўринбосарлари ва судьялигига номзодлар бўйича;
- Олий малака ҳайъати — Олий суд судьялигига, Қорақалпоғистон, вилоятлар ва Тошкент шаҳар судлари ва маъмурий судлари раислари ва раис ўринбосарлари, шунингдек, Ўзбекистон Ҳарбий суди судьялигига номзодлар бўйича.
Судьялар корпусида гендер тенгликни таъминлаш мақсадида кенгаш ҳар йили Адлия академиясининг касбий қайта тайёрлаш курсларига қабул қилишда аёллар учун квоталар белгилайди.
Судъялар ҳамжамияти органлари мустақиллигини ошириш мақсадида Олий судъялар кенгаши ва Судьялар олий малака ҳайъатининг қўшма мажлисларини ўтказиш тартиби бекор қилинади.
Кенгаш раисининг ваколатлари
Фармон билан Олий судъялар кенгаши раисига унинг конституциявий мақоми доирасида ваколатлар берилди. У интизомий иш ноўрин тугатилганда ёки тайинланган интизомий жазо судья содир этган қилмишга номувофиқ бўлган тақдирда, шунингдек, судьялар томонидан Судьялар одоб-ахлоқ кодекси нормалари бузилганда ёки манфаатлар тўқнашувига йўл қўйилганда малака ҳайъатлари қарорларини қайта кўриб чиқиш учун тақдимнома киритиши мумкин бўлади.
Бундан ташқари, раис белгиланган штат бирликлари доирасида кенгашнинг тузилмаси ва штатлар жадвалини мустақил равишда тасдиқлайди.
Кенгаш ваколатига кирувчи масалалар бўйича норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар лойиҳалари вазирлик ва идоралар томонидан кенгаш билан мажбурий тартибда келишилиши белгиланди.
Фаолиятнинг очиқлиги ва рақамлаштирилиши
2025 йил 15 декабргача судлар тизимидаги бўш турган раҳбарлик ва юқори судьялик лавозимлари ҳамда уларни эгаллаш учун танловда иштирок этиш тартиби тўғрисидаги маълумотларни кенгашнинг веб-сайтида эълон қилиш амалиёти жорий этилади. Бундан ташқари, номзодларни танлаш ва тайинлаш жараёнининг барча босқичлари, жумладан, раҳбарлик ва юқори судьялик лавозимлари тўғрисидаги маълумотлар жойлаштирилади.
«Рақамли ҳукумат» тизими кенгашнинг ахборот тизими билан тўлиқ интеграция қилинади, бу номзодлардан ортиқча маълумот сўраш амалиётини тугатиш имконини беради.
Судьялар фаолияти самарадорлигини баҳолаш учун сунъий интеллектдан фойдаланиш имконияти жорий этилади. Шунингдек, судьялар ва номзодларнинг профессионаллигини психологик портрет асосида баҳолаш учун электрон дастур такомиллаштирилади.
Иш самарадорлигини ошириш мақсадида давлат бюджети ҳисобидан молиялаштириладиган 4 та қўшимча штат бирлиги ажратилиши назарда тутилган. Кенгашнинг умумий штат бирликларининг чекланган сони 32 киши даражасида белгиланди, шу жумладан 13 та судьялик лавозими, ижро аппаратининг 10 нафар ходими ва молия-хўжалик бўлимининг 6 нафар ходими.
Суд мустақиллиги кафолатларини кучайтириш
Кенгаш, Олий суд ва Бош прокуратура уч ой муддатда адолатсиз суд қарорлари чиқарганлик учун жавобгарлик нормаларини қайта кўриб чиқиш, кенгаш аъзолари фаолиятига аралашганлик учун жиноий жавобгарлик белгилаш, шунингдек, Судьялар ва суд ходимлари кунини таъсис этиш бўйича материалларни тайёрлаши керак.
Судья мустақиллиги ва жавобгарлиги мувозанатини таъминлаш мақсадида судьяларга нисбатан интизомий жазо чораларини қўллашнинг «шаффоф ва адолатли» тизими яратилиши керак:
- судьяга нисбатан интизомий иш кўриб чиқилаётганда ҳимояланиш ҳуқуқини бериш;
- интизомий жазо чораси тури сифатида пастки судьялик лавозимига ўтказишни жорий этиш;
- интизомий жазо амал қилиш муддати давомида юқори судьялик лавозимига тавсия этиш имкониятининг мавжуд эмаслиги;
- судьяни интизомий жавобгарликка тортиш асосларининг аниқ мезонларини белгилаш.
Суд тизимида камида беш йиллик иш стажига ва илмий салоҳиятга эга бўлган судьялар Адлия академиясининг профессор-ўқитувчи лавозимларига тайинланганда, академиядаги фаолиятини тугатгандан сўнг аввал эгаллаб турган судьялик лавозимида фаолиятини давом эттирадилар, бўш судьялик лавозими бўлмаган тақдирда эса уларнинг розилиги билан бошқа тенг қийматли судьялик лавозимига ўтказиладилар.
