2025 йил 25 ноябрь куни Ўзбекистон Экология қўмитаси ва Ички ишлар вазирлиги ходимлари ҳаво ифлосланишига қарши курашиш доирасида Тошкент вилояти Янгийўл туманидаги «Обод» маҳалласида рейд ўтказди.
Қўмита маълумотларига кўра, маҳаллий тадбиркор Худойберди Бекмуродовда мевали дарахтлар ёғочидан кабоб учун кўмир ишлаб чиқаришга мўлжалланган 8 та бочка аниқланди. Фаолият ноқонуний деб топилиб, тўхтатилди ва бочкалар яроқсиз ҳолга келтирилди.
Воқеа жойида катта миқдордаги ўтин ва ёғочни куйдириш учун пиролиз камералари сифатида ишлатиладиган йирик саноат типидаги металл цистерналарни (кислородсиз куйдириш усули) топилди.
«Ҳужжатларим ҳали йўқ… Расмийлаштираман-у, кейин нормал бошлайман, деб ўйлагандим»
Худойберди Бекмуродов журналистларга ишлаб чиқаришни икки ой олдин бошлаганини айтди:
«Кеча тунда экологлар келиб, тутуним ҳавога зарарли эканини айтишди. Ноқонуний фаолият билан шуғулланаётганимни айтишди. Ҳужжатларим ҳали йўқ, мен ишни бошлаб: «Мана, ҳужжатлар тайёр бўлади-ю, нормал бошлайман», деб ўйлагандим».
«Бу кабоб учун кўмир, одамларга керак. Кўмирнинг янги тури. Биз ўтинни бочкаларда ёқамиз… Газдан фойдаланмаймиз. Унчалик кўп тутун ҳам чиқармайди, тутун аҳолигача бормайди».
Огоҳлантиришлар ҳақидаги саволларга у: «Йўқ, огоҳлантириш бўлмаган. Икки ойдан бери шу билан шуғулланаман… Агар ҳужжатлар жойида бўлса, давом этамиз», деб жавоб берди.
Фаолият ноқонуний, ҳужжатлар йўқ, ускуналар қўлбола
Янгийўл тумани экология бўлими бошлиғи Нургали Аманов ишлаб чиқариш ҳужжатларсиз амалга оширилганини тасдиқлади:
«Бу ер фермер хўжалигига тегишли. Фуқаро бу иш билан шуғулланаётганини айтди, аммо экологик норматив ҳужжатларни тақдим этмади. Бундай фаолият ноқонуний ҳисобланади».
Унинг сўзларига кўра, Вазирлар Маҳкамасининг 541-сонли қарорига мувофиқ, атроф-муҳитга таъсирни баҳолаш тўғрисида ариза тайёрлаш (АТБ), аҳолининг рухсатини олиш, экологик экспертиза хулосасини олиш керак. Шундан сўнг бочкаларга фильтр ўрнатилиши шарт. Шундан кейингина фаолият қонуний деб тан олиниши мумкин.
Амановнинг сўзларига кўра, бочкалар хавфли бўлгани учун кесиб ташланиб, яроқсиз ҳолга келтирилган: «Ускуна қўлбола усулда ясалган, портлаши мумкин, одамлар ҳаёти учун хавфли… Унинг ўзбошимчалик билан ясалган қувурлари бор, фильтрлари йўқ. Инсон ҳаёти учун хавфли бўлгани сабабли ускуна яроқсиз ҳолга келтирилади. Биз тадбиркорликка қарши эмасмиз».
Экологнинг айтишича, майдон овлоқ жойда жойлашганлиги сабабли, унинг фаолияти шу пайтгача ошкор қилинмаган.
Худойберди Бекмуродов қарор билан рози эмаслигини айтди: «Ҳеч қандай асос [ҳаво ифлосланиши ҳақида] кўрсатишмади. Шунчаки келиб, ҳаммасини бузишни бошлашди. Агар одамларга зарар етказаётган бўлсам, узр сўрайман. Лекин бу кеча-кундуз давом этадиган иш эмас».
У фермердан ижарага олинган ҳудудда ишлаётганини айтди: «Рухсат олмаганман. Фермер билан келишдим ва бошладим. Ҳа, мен фермерга тўлайман».
Унинг сўзларига кўра, у тадбиркорлик учун 400 миллион сўм кредит олган: «Опам шифокор, кредитни унга, давлат хизматида ишлайдиган яқинларимга расмийлаштирганман. Мен ҳайдовчиман, ўтинни боғдан сотиб оламан, ўтинни ўзим олиб келаман. Кредит тўрт кишига — ҳар бирига 100 миллиондан расмийлаштирилган».
Кейинги қадам нима?
Ускуналар бузилганига қарамай, тадбиркор ишлаб чиқаришни қонунийлаштириш ниятида: «Биз ҳаммасини тиклаймиз ва фойдаланамиз. Ҳужжатларни расмийлаштирамиз, фильтрлар ўрнатамиз ва ишлаймиз. Менинг бошқа йўлим йўқ. Кредит олганман, уни тўлашим керак».
У кўмир куйдириш жараёни қандай кечишини айтиб берди: «Бир ойда 10-20 тонна чиқиши мумкин — буюртмаларга боғлиқ. Фақат ўтин ёқамиз… Тутун икки-уч соат чиқади, кейин кўмир ўз иссиқлигида тайёр бўлади».
Экологлар ҳаводан намуналар олинганини, лаборатория таҳлиллари натижалари ҳали тайёр эмаслигини маълум қилди. Рейдлар давом эттирилади.
Президент Шавкат Мирзиёев 25 ноябрь куни Тошкентдаги экологик вазиятни яхшилаш бўйича кечиктириб бўлмайдиган чора-тадбирлар тўғрисидаги янги фармонни имзолади. Охирги бир ҳафта давомида PM2,5 заррачалари билан ҳавонинг ифлосланиши миллий йўл қўйиладиган нормалардан 3 баравар ошиб кетган.
Ҳужжат билан кечиктириб бўлмайдиган чора-тадбирларни амалга ошириш бўйича махсус комиссия ҳам тузилди. Айни пайтда, ҳавони ифлослантирувчи саноат корхоналари ва иссиқхоналарда экорейдлар кучайтирилди.
