2025 йил 26 ноябрь куни Тошкентда «Марказий Осиё — Европа Иттифоқи» учинчи иқтисодий форуми бўлиб ўтди.
Ўзбекистон Бош вазирининг ўринбосари Жамшид Ходжаев форумни очиб берар экан, икки минтақа ҳамкорлигининг асосий йўналишлари — ўта муҳим хомашё (КМҲ), яшил энергетика, барқарор транспорт ва рақамли ўзаро боғлиқликка тўхталиб ўтди.
«Европа Иттифоқи билан биргаликда биз ўта муҳим хомашёлар соҳасида стратегик ҳамкорликнинг янги босқичига кирмоқдамиз. Ўзбекистон ва Қозоғистон билан тузилган ўзаро англашув меморандумлари Европа компанияларига бизнинг минтақамиз билан юқори технологияли тармоқларда ҳамкорликни фаоллаштириш имконини беради. Бизнинг умумий мақсадимиз — юқори экологик ва ижтимоий стандартларга тўлиқ риоя қилган ҳолда, оддий қазиб олишдан маҳаллий қайта ишлашга, юқори қўшилган қийматли ишлаб чиқаришга ва барқарор таъминот занжирларига ўтиш».
Вице-премьер, шунингдек, Марказий Осиё нафақат хавфсиз энергия таъминотида, балки глобал декарбонизацияга ҳам муҳим ҳисса қўшишда ЕИнинг «ишончли ҳамкори бўлиш» салоҳиятига эга эканлигини таъкидлади.
«Марказий Осиё мамлакатлари, Каспий ва Қора денгиз ҳамда Европани боғлайдиган яшил стратегик йўлак концепциясида катта салоҳият мужассам. Бу бизнинг ўзаро манфаатли энергетика алоқаларимизни мустаҳкамлайди ва қайта тикланадиган энергетика, яшил водород ва паст углеродли саноат лойиҳалари соҳасида янги имкониятларни очиб беради», — деди Жамшид Ходжаев.
Ўз нутқи якунида вице-премьер қуйидагиларга чақирди: «Келинг, қарашлардан йўл хариталарига, аниқ лойиҳаларга, қўшма корхоналарга, трансчегаравий қўшилган қиймат занжирларига ўтайлик. Келинг, бизнесимиз, минтақаларимиз ва инновацияларимизни янада яқинроқ боғлайлик. Биз биргаликда нафақат жараён иштирокчиларимиз, балки биз яратаётган келажакнинг меъморларимиз».
ЕИнинг халқаро ҳамкорлик бўйича комиссари Йозеф Сикела ўз нутқида икки минтақа ҳамкорлигининг иккита асосий устуни — савдо ва инфратузилмага тўхталиб ўтди.
«ЕИ Марказий Осиёнинг иккинчи йирик савдо ҳамкори, энг йирик инвестори ва асосий ривожланиш шериги эканлигидан фахрланади. Ўтган йили минтақаларимиз ўртасидаги савдо қарийб 3% га ўсди. Кимдир бу ёмон эмас дейиши мумкин, лекин мен учун бу етарли эмас. Шунинг учун биз кўпроқ ишлашимиз керак. Кенгайтирилган шериклик ва ҳамкорлик тўғрисидаги келишувларимиз кучга кириши билан бу ўсиш тенденцияси давом этишини кутмоқдамиз. Ушбу келишувлар ўзаро савдо ва инвестицияларни рағбатлантиради, бозорларга киришни яхшилайди, ислоҳотларни кучайтиради ва бизнеснинг глобал бозорларда муваффақиятли фаолият юритиши учун зарур бўлган ҳуқуқий аниқликни таъминлайди», — деди.
Инфратузилма борасида еврокомиссар Global Gateway стратегияси доирасида ЕИ транспорт алоқалари, ўта муҳим хомашё, рақамли ўзаро боғлиқлик ва яшил энергетика учун Марказий Осиёга 12 миллиард евро миқдоридаги молиялаштириш пакетини сафарбар қилаётганини эслатди.
«Ҳозир биз аниқ инвестиция лойиҳаларини аниқламоқдамиз ва амалга оширмоқдамиз. Ўта муҳим хомашё ҳақида гап кетганда, биз ҳамма учун энг катта қиймат нафақат қазиб олиш, балки қайта ишлаш орқали яратилишини биламиз. Global Gateway орқали биз ЕИга таъминот манбаларини диверсификация қилишга ёрдам бериш билан бир вақтда ушбу қийматни маҳаллий даражада яратишни қўллаб-қувватлашни хоҳлаймиз. Бу амалда нимани англатади? Бу металлар экспортида харажатлар ва углерод изини камайтириш учун транспорт ва энергетика каби муҳим инфратузилмага инвестицияларни англатади. Бу бозорларни барқарорлаштириш ва хорижий инвестицияларни жалб қилиш учун тартибга солиш ёрдамини англатади. Бу маҳаллий ишчи кучини тайёрлашни англатади. Бу маҳаллий жойларда иш ўринлари яратиш ва қўшилган қиймат занжирларини ривожлантиришни англатади. Бу энг юқори экологик, ижтимоий ва бошқарув стандартларига риоя қилишни англатади», — деди Йозеф Сикела.
Еврокомиссар шундай деди: «ЕИ ўз континентида товарлар, хизматлар ва одамларнинг эркин ҳаракатланишидан катта фойда кўрди. Мен биламанки, Марказий Осиё бу йўналишда тез ҳаракатланмоқда ва катта саъй-ҳаракатларни амалга оширмоқда. Лекин биз учун ҳозирги даражага эришиш бир кечада рўй бермади. Бу институтларга сезиларли инвестициялар, ишончни яратиш ва иқтисодий мувофиқлаштиришни талаб қилди. Биз ўз тажрибамизни Марказий Осиё билан ўртоқлашишга тайёрмиз».
Янги қўшма лойиҳалар
Форумнинг очилиш маросимида Марказий Осиё мамлакатлари ва Европа Иттифоқининг бир қатор янги лойиҳалари имзоланди.
Улардан биринчиси — Орол денгизи бўйича лойиҳа. У таназзулга учраган ерларни тиклаш ҳисобига минтақанинг ижтимоий-иқтисодий ва экологик барқарорлигига кўмаклашиш учун 48 миллион евро сафарбар қилади.
Data for CRM лойиҳаси Марказий Осиё мамлакатларининг ўта муҳим хомашё соҳасини ривожлантириш учун геомаълумотларни бошқариш имкониятларини мустаҳкамлаши кутилмоқда.
ЕИнинг Қозоғистондаги элчиси Алешка Симкич кейинчалик қайд этганидек, «кўпинча биз ЕИдаги кичик тоғ-кон компанияларидан уларнинг муаммоси ишончли геологик маълумотларнинг йўқлиги ҳақида эшитамиз. Кўпчилик ҳали ҳам совет хариталари билан ишламоқда. Айнан шунинг учун Марказий Осиё ерида аниқ нима борлигини, бу материалларнинг сифати қандай эканлигини аниқлаш муҳимдир».
Secure CRM Марказий Осиёда ўта муҳим хомашёнинг қўшилган қиймат занжирларини мустаҳкамлашга қаратилган. Лойиҳа хомашё етказиб беришнинг бутун занжирида бошқарув ва шаффофлик даражасини оширишга қаратилган.
Grow CRM Марказий Осиёда ўта муҳим хомашё соҳасида қўшма лойиҳаларни ишлаб чиқишни қўллаб-қувватлайди. Лойиҳа ер ости бойликларидан фойдаланиш тўғрисидаги қонунчиликни амалга оширишни қўллаб-қувватлайди.
Форумда имзоланган иккита минтақавий лойиҳа чегараларни бошқаришни яхшилаш ва трансчегаравий гиёҳванд моддалар савдосига қарши курашишга қаратилган. Улар Марказий Осиёда чегараларни бошқариш дастури (BOMCA) ва Марказий Осиё гиёҳванд моддаларга қарши кураш дастури (CADAP) доирасида амалга оширилади.
