2025 йил бошидан 9 ой давомида Ўзбекистон аҳолисининг даромадлари инфляцияни ҳисобга олган ҳолда 8,4%га ошди. Бу 2024 йилнинг шу давридаги кўрсаткичдан (7,7%) юқори. Даромадлар таркибида ўтказмалар улуши 16,9%дан 21,5%гача кўтарилди. Иқтисодчининг таъкидлашича, уларсиз мамлакатнинг саккизта ҳудудида реал даромадлар камайган бўларди.
Ўзбекистон аҳолисининг жами даромадлари январь-сентябрь ойларида 825,3 трлн сўмга етиб, ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 18,4% га кўпайган. Бу ҳақда Миллий статистика қўмитаси ҳисоботида айтилган.
Реал ифодада (инфляция ҳисобга олган ҳолда) даромадлар 8,4%га ўсди. 2024 йили бу кўрсаткич пастроқ — 7,7%ни ташкил этган.
Жон бошига тўғри келадиган жами даромад 16,1%га (инфляцияни ҳисобга олган ҳолда — 6,3%га) ошиб, 21,8 млн сўмни (ойига 2,4 млн сўм) ташкил этди. Ўтган йилнинг шу даврида ўсиш мос равишда 15,5% ва 5,5%ни ташкил этган эди.
Ҳудудий кўриниш деярли ўзгармади. Энг юқори қийматлар Тошкентда (52 млн сўм), Навоий (32 млн), Бухоро (25,9 млн) ва Тошкент (21,9 млн) вилоятларида қайд этилди. Республика бўйича ўртачадан паст кўрсаткичлар Қорақалпоғистонда (14,9 млн), Наманган (15,8 млн), Жиззах ва Қашқадарё (ҳар бири 17 млн) вилоятларида кузатилди.
Реал ўсиш суръатлари ҳам фарқ қилади: пойтахтда жон бошига тўғри келадиган даромадлар 10,3%га ошган бўлса, Тошкент вилоятида — 3,3%, Андижонда — 1,1%, Қорақалпоғистонда — 2,2%га ўсган.
Меҳнат даромадлари улуши 62,8%дан 59,9%гача қисқарди. Бу даромадларни шакллантиришдаги юклама трансфертлар (пенсиялар, нафақалар, пул ўтказмалари) томонга силжиётганини англатиши мумкин.
Ижтимоий трансфертларнинг асосий қисмини пенсиялар ташкил этади — 84,6%. Нафақалар ва стипендиялар мос равишда 13,6% ва 1,8%ни ташкил этади. Биринчи ярим йилликда трансфертлар ўсишининг номинал ифодадаги суръати 122,2%ни ташкил этди — бу ҳисобот давридаги энг тез ўсаётган даромад манбаи. Улар пенсия тўловлари ва нафақалар ҳажмининг ошишини, шунингдек, хориждан келаётган хусусий ўтказмалар оқимининг сақланиб қолаётганини акс эттиради.
Даромадлар таркибида меҳнат фаолиятидан (ёлланиб ишлаётганлар ва ўзини ўзи банд қилганлар) улуши бир йил аввалги 62,8%дан 59,9%гача пасайган, дейилади материалларда. Шу билан бирга, кичик тадбиркорликдан олинган даромадлар жами ҳажмнинг 57,9%ни (бир йил аввал 58,5%) таъминлаган.
Ўзини ўзи банд қилганликдан даромадлар 15,3%га, ёлланиб ишлашдан даромадлар 21,7%га ўсган бўлиб, ҳар бир таркибий қисм жами номинал даромадга мос равишда 5% атрофида ўсиш олиб келган. Муддатли даромадлар улуши пастлигича қолмоқда — 3,3% (бир йил аввал 3,5%). Шахсий истеъмол учун хизматлар ишлаб чиқаришдан даромадлар улуши 6,6% (7,2%) ни ташкил этади.
Пул ўтказмаларининг аҳамияти
Республика ташқарисидан олинган пул ўтказмаларининг аҳоли жами даромадидаги (бошқа жорий трансфертлар билан бирга) улуши 16,9%дан 21,5%гача кўтарилди.
Иқтисодчи Миркомил Холбоев ёзишича, пул ўтказмалари даромадлар ўсишининг асосий омилларидан бирига айланди. Даромадларнинг деярли ярим (8% банд) ўсиши айнан хориждан ўтказмалар ҳажмининг ошиши ҳисобига таъминланди. 8 та ҳудудда даромадлар ўсишининг ярмидан кўпи айнан шу омил билан боғлиқ — энг юқори кўрсаткичлар Хоразм (78,7%) ва Самарқанд (77,7%) вилоятларида қайд этилган.
Унинг сўзларига кўра, агар ўтказмалар ҳажми кўпаймаганда, жон бошига тўғри келадиган реал даромадлар бутун мамлакат бўйича умуман ўсмаган, балки 8 та ҳудудда ҳатто камайган бўлар эди. Энг кўп камайиш Самарқанд вилоятида — 5%га, Хоразмда — 4,6%га, Сурхондарёда — 4,3%га, шунингдек, Андижонда — 3,1%га тўғри келган бўларди.
Ўтказмаларни ҳисобга олмаганда, даромадларнинг энг юқори ўсиши Тошкентда — реал ифодада 7,1%ни ташкил этган бўларди. Бу хизматлар соҳасининг тез ўсиши билан изоҳланади. Фарғона вилояти жами даромадларда ўтказмаларнинг энг юқори улушига (33,7%) эга бўлган ҳудуд бўлиб қолишига қарамай, уларнинг ўсишисиз ҳам бу ерда даромадларнинг пасайиши кузатилмаган бўларди.
Иқтисодчи маълумотларига кўра, ўтказмаларнинг даромадлар ва истеъмолга таъсирини ҳисобга олганда, уларнинг кўпаймаслиги тақдирида даромадларнинг пасайиши янада сезиларли бўлар эди. Шу тариқа, кўпчилик ҳудудларда пул ўтказмалари даромадларнинг асосий омили бўлиб қолмоқда ва унинг роли кучайиб бормоқда.
Марказий банк маълумотларига кўра, 2025 йилининг 9 ойи давомида Ўзбекистонга пул ўтказмалари ҳажми 13,9 млрд долларни ташкил этган, бу 2024 йилнинг шу даврига нисбатан 24% га кўпроқ.
Молиячи Отабек Бакиров пул ўтказмаларининг бутун ҳажмини аҳолининг жами даромадлари таркибига киритиш тўлиғича тўғри эмас деб ҳисоблайди. Унинг ёзишича: «Чунки ўтказмаларнинг ҳаммаси ҳам меҳнат мигрантларига тегишли эмас. Пул ўтказмалари тизимлари орқали мева-сабзавот маҳсулотлари ва хизматларнинг “яширин” экспортидан тушган тушумлар ҳам ўтади ва уларнинг улуши транзакциялар ҳажми ва концентрацияси бўйича маълумотларни саралашда ҳам сезиларлидир (тасодиф эмас, Фарғона вилояти — мева-сабзавот маҳсулотлари ишлаб чиқариш маркази — ўтказмалар ҳажми бўйича мунтазам рекордларни янгилаб туради)».
Унинг фикрича, ўсиш омилларини чуқурроқ таҳлил қилиш муҳим, чунки фақат шундагина ҳукуматнинг қабул қилган қарорлари иқтисодиётга ижобий ёки салбий таъсир кўрсатаётганини тушуниш мумкин — ва хатоларни ўз вақтида тузатиш мумкин.
Жами даромад — аҳоли фаровонлиги даражасининг асосий кўрсаткичларидан бири. У нафақат меҳнат фаолияти ва ўзини ўзи банд қилишдан олинган даромадларни, балки мулкдан даромадларни (фоизлар, дивидендлар, гонорарлар) ва трансфертлардан (пенсиялар, нафақалар, стипендиялар, пул ўтказмалари) ҳам ўз ичига олади.
Жон бошига тўғри келадиган жами даромад — маълум бир ҳудудда (масалан, мамлакатда) аҳоли томонидан олинган умумий даромаднинг шу ҳудуд аҳолиси сонига бўлинмаси. У ҳар бир аҳолининг ўртача қанча даромад олишини баҳолашга имкон беради ва турли ҳудудлар ёки мамлакатлар ўртасидаги ҳаёт даражасини солиштириш учун фойдаланилади.
