Ўзбекистон Республикасининг 1995 йил 21 декабрда янги таҳрирда қабул қилинган «Давлат тили ҳақида»ги Қонуни мамлакатимизда тил сиёсатининг ҳуқуқий асосини ташкил этади. Аслида, ўзбек тилига давлат тили мақоми берилиши бўйича дастлабки қонун 1989 йил 21 октябрда — ҳали Ўзбекистон Собиқ Совет Социалистик Республикалар Иттифоқи таркибида бўлган пайтда қабул қилинган. Бу сана мустақилликка эришиш ва миллий ўзликни англаш йўлидаги муҳим тарихий қадам бўлган.
Тажрибали редактор сифатида айтиш мумкин, Қонуннинг 1995 йилдаги янги таҳрири эса, мустақиллик даврида қабул қилиниб, давлат сиёсатининг иккита асосий мақсадини мустаҳкамлади: давлат тилини изчил жорий этиш ва лотин ёзувига асосланган ўзбек алифбосига мукаммал ўтишни таъминлаш. Бу ҳужжат ўзбек тилининг ривожланиши ва унинг жамият ҳаётидаги ўрнини белгилашда муҳим аҳамиятга эга.
Қонуннинг асосий тамойиллари:
- Давлат тили мақоми ва миллатлар тили ҳурмати. 1-моддага кўра, ўзбек тили давлат тили ҳисобланади. Шу билан бирга, 2-моддада бу ҳолат республика ҳудудида яшовчи бошқа миллатларнинг она тилини қўллаш конституциявий ҳуқуқига монелик қилмаслиги аниқ белгиланган. Бу ўзбек тилини кенг тарғиб қилиш билан бирга, кўп миллатли жамиятда тиллар хилма-хиллигини қадрлашни кўрсатади.
- Лотин ёзувига ўтиш жараёни. Қонуннинг 1995 йилги таҳририда лотин графикасига ўтиш ғояси давлат сиёсатининг устувор йўналишларидан бири сифатида белгиланган.
- Таълимда тил эркинлиги. 6-модда фуқароларга таълим олиш тилини эркин танлаш ҳуқуқини беради. Давлат тилида, шунингдек, бошқа тилларда ҳам умумий, ўрта махсус ва олий маълумот олиш имконияти мавжудлиги таълим тизимининг инклюзив ёндашувини намоён этади.
- Атамашуносликка эътибор. 7-моддада давлат ўзбек тилининг бойитилиши ва такомиллаштирилишини, хусусан, илмий-техникавий ва ижтимоий-сиёсий атамаларни жорий этиш ҳисобига таъминлаши кўрсатилган. Эътиборли жиҳати, янги атамалар жамоатчилик муҳокамасидан ва Олий Мажлис палаталари қўмиталари розилигидан сўнггина тилимизга киритилиши лозим.
- Эълон ва муомала шаффофлиги. Қонуннинг 8, 9, 10 ва 20-моддаларига кўра, қонун ҳужжатлари давлат тилида қабул қилиниб, эълон қилинади. Шу билан бирга, маҳаллий органлар ҳужжатларини миллат вакиллари зич яшайдиган жойларда уларнинг тилида ҳам эълон қилиш мажбурияти бор. Кўргазмали ахборот (лавҳалар, эълонлар) ҳам давлат тилида бўлиши, лекин бошқа тилларда таржимаси берилиши мумкин.
Ушбу қонунчилик ўзбек тилининг давлат бошқаруви ва жамоат ҳаётидаги етакчи ролини таъминлаш билан бирга, мамлакатда тиллар плюрализмини ҳимоя қилувчи мустаҳкам пойдевор бўлиб хизмат қилмоқда.
