Тошкентда 2025 йил 18 июль куни шахсий маълумотларни тартибга солиш ва уларнинг Ўзбекистондаги рақамли инновацияларга таъсири мавзусида муҳокама бўлиб ўтди. Бу ҳақда Марказий Осиё Сунъий интеллект ассоциацияси (AICA) ижрочи директори вазифасини бажарувчи Ҳикматилла Убайдуллаев ҳамда Kurbanoff.net блоги муаллифи Шуҳрат Қурбонов хабар берди.
Муҳокамада Президент Администрацияси, Рақамли технологиялар вазирлиги, Истиқболли лойиҳалар миллий агентлиги, Марказий банк вакиллари, шунингдек, Google, Visa, Mastercard компаниялари, юристлар, финтех-компаниялар ва соҳавий ассоциациялар иштирок этди.
Муҳокаманинг асосий мавзуси шахсий маълумотлар тўғрисидаги қонуннинг 27-1-моддаси қоидалари бўлди, унга кўра Ўзбекистон фуқароларининг шахсий маълумотлари қайта ишланадиган серверларни мамлакат ичида жойлаштириш мажбурияти юклатилган. Убайдуллаевнинг сўзларига кўра, бу норма уни талқин қилишдаги ноаниқликлар туфайли бизнесда хавотир уйғотмоқда.
«Муҳим саволлар очиқ қолмоқда. Рақамли тўловларда ким „маълумотлар оператори“ ҳисобланади – банкми ёки технологик платформа? Маълумотларни трансчегаравий узатиш учун фойдаланувчининг розилиги (қўйилган белги) етарлими? Юридик асосланган тушунтиришларни беришга қайси орган ваколатли?» — дея таъкидлади.
У асосий муаммо норманинг ўзида эмас, балки аниқ тушунтиришларнинг йўқлигида эканлигини таъкидлади, бу «юридик хавфларни келтириб чиқаради ва инновацияларни секинлаштиради», жумладан, Google Pay ва Apple Pay каби замонавий рақамли хизматларни ишга туширишни тўхтатади, булутли технологиялар ривожланишини чеклайди ва сунъий интеллектга асосланган ечимларни жорий этишга тўсқинлик қилади.
Учрашув иштирокчиси Шуҳрат Қурбонов ҳам нормани талқин қилишдаги муаммони қайд этди.
«Халқаро ўйинчиларнинг бозоримизга киришга уринишидаги муаммо – мен ҳозир биринчи навбатда Google Pay ва Apple Pay ҳақида гапиряпман – шунчаки қонун бизда одатда қонунлар ёзиладиган тилда ёзилгани учун юзага келди. Яъни, жуда хоҳласа, уни талқин қилувчи томон учун қулай бўлган ҳар қандай йўналишда талқин қилиш мумкин. Тушунтириш сўраш эса – кимдан сўраш ноаниқ», — деди.
Курбонов мисол тариқасида Google Pay билан боғлиқ вазиятни келтирди, локализация талаблари ва хорижий хизматлардан фойдаланиш амалиёти ўртасидаги қарама-қаршиликни кўрсатди.
«Агар Google мижоздан карта рақамини токенизация қилиш учун олса, у шахсий маълумотлар оператори бўладими (демак, у серверларни мамлакат ҳудудига ўрнатиши керакми)? Биз шундоқ ҳам Google ва Apple’га барча маълумотларимизни – жумладан, геожойлашув, карта маълумотлари, ФИШ ва CVV – масалан, Telegram Premium ёки ChatGPT сотиб олиш учун юборамиз. Ва ҳеч нарса – ҳамма буни билади, тушунади, лекин, бахтимизга, тақиқламайди», — деб ёзди.
Убайдуллаевнинг сўзларига кўра, баъзи иштирокчилар локализация нормасини бутунлай бекор қилишни ёқлаб чиқди. Бошқалар эса муросалироқ ёндашувни таклиф қилди: талабни фақат давлат тузилмалари ва давлат улуши 20% дан юқори бўлган корхоналар учун сақлаб қолиш, тижорат секторига эса фойдаланувчининг мажбурий розилиги билан трансчегаравий маълумотларни узатишни эркин тартибга солишга рухсат бериш.
Шунингдек, ҳуқуқий ноаниқликни бартараф этиш учун ишларни расман кўриб чиқиши ва ҳуқуқий хулосалар бериши мумкин бўлган махсус орган тузиш ғоялари ҳам билдирилди. Асосий эътибор Cloud First тамойилини жорий этиш заруратига қаратилди, бу Осиё ва Кавказдаги рақобатбардош давлатларда аллақачон амалга оширилган.
«Бундай қадамлар ноаниқликни камайтиришга, инновацияларни рағбатлантиришга ва шу билан бирга ортиқча тартибга солишсиз маълумотларни ҳимоя қилишни таъминлашга ёрдам беради. Ҳеч ким қонунни бекор қилишни ёқламади – муҳокама айнан уни оқилона амалга оширишга оид эди», — деди AICA раҳбари.
Учрашув якунлари бўйича қонунчиликка тузатишлар киритиш бўйича таклифларни биргаликда ишлаб чиқишни бошлашга қарор қилинди. Президент Администрацияси, Рақамли технологиялар вазирлиги, НАПП ва Марказий банк бозор вакиллари билан биргаликда ишни давом эттиришга тайёр эканликларини билдирди, деди Убайдуллаев.
Яқин вақт ичида такрорий учрашув – энди аниқ формулаларни муҳокама қилиш билан – кутилмоқда.
Жаҳон банки аввалроқ хизмат кўрсатиш соҳасини ривожлантириш учун шахсий маълумотларни локализация қилиш талабларини юмшатишни таклиф қилган эди.
