Ўзбекистон март ойи якунларига кўра дунёда олтин сотиш бўйича биринчи ўринни сақлаб қолди. Бу ҳақда Жаҳон олтин кенгашининг (World Gold Council) ойлик шарҳида айтилган.
Баҳорнинг биринчи ойида жаҳон марказий банклари 17 тонна олтиннинг соф харидини амалга оширди. Ялпи харидлар ҳажми 35 тоннани, ялпи сотувлар эса 18 тоннани ташкил этди.
Ўзбекистон Марказий банки иккинчи ойдирки энг йирик соф сотувчи бўлиб, 11 тонна олтин сотди. Ундан кейинги ўринларда Сингапур (-5 тонна) ва Қирғизистон (-2 тонна) жойлашган.
Энг йирик харидорлар орасида Польша Миллий банки (+16 тонна), Қозоғистон Миллий банки (11), Хитой Халқ банки (3), шунингдек Туркия (1) ва Чехия (2) бор.
Биринчи чорак якунларига кўра, Ўзбекистон жами 15 тонна олтин сотди, бу эса уни ушбу даврда барча мамлакатлар орасида энг йирик соф сотувчига айлантирди. Польша январь-март ойларида 49 тонна қимматбаҳо металл, Озарбайжон (SOFAZ давлат фонди) – 19 тонна, Хитой – 13 тонна сотиб олди.
Март ойида олтин нархининг ошиши фонида Ўзбекистоннинг олтин-валюта захиралари яна 2,91 миллиард долларга кўпайиб, янги тарихий максимумга – 47,8 миллиард долларга етди. МБ жаҳон бозоридаги қулай нархларда яна тахминан 11,8 тонна қимматбаҳо металл сотди.
Биринчи чоракда Ўзбекистон 3,57 миллиард долларлик олтин экспорт қилди, бу 2024 йилнинг январь-март ойларига нисбатан 34% га кўпдир. Қимматбаҳо металл мамлакат умумий экспортининг 44% ини ташкил этади.
Аввалроқ Халқаро валюта жамғармаси олтин нархининг нобарқарорлиги юқори нархларда харажатларнинг инфляцион босими хавфини ва паст нархларда харажатларнинг камайиш хавфини келтириб чиқаришини, бу эса макроиқтисодий тебранишларни кучайтиришини таъкидлаган эди. Шунинг учун Ўзбекистонга олтин нархининг ўзгаришининг давлат харажатларига таъсирини минималлаштиришга интилиш тавсия этилган.
Бошқача айтганда, Ўзбекистоннинг давлат молияси олтин нархининг тебранишларига сезгир ва бундай тебранишлар бюджетни беқарорлаштириши мумкин. Хусусан, олтин нархи ошганда, экспорт кўпроқ даромад келтиради. Бу бюджетда кўпроқ маблағ пайдо бўлгани учун давлат харажатларининг ошишига олиб келиши мумкин. Аммо бундай ўсиш вақтинчалик бўлиши ва инфляцион босимни келтириб чиқариши мумкин – иқтисодиётда нархлар ўса бошлайди.
Олтин нархи пасайганда, бюджет даромадларининг бир қисмини йўқотади. Натижада давлат харажатларни қисқартиришга мажбур бўлади, бу эса иқтисодий ўсишни секинлаштириши ва ижтимоий соҳага салбий таъсир кўрсатиши мумкин.
Дунёда олтин ишлаб чиқариш бўйича тўртинчи ўринда турувчи ва Ўзбекистоннинг энг йирик солиқ тўловчиси бўлган Навоий кон-металлургия комбинати 2024 йилда олтин ишлаб чиқаришни 5,4% га ошириб, 7,4 миллиард долларлик рекорд даромадга эришди. Соф фойда 2,1 миллиард долларни ташкил этди – бу бир йил аввалгига нисбатан 44,6% га кўпдир.
