Вульгаризм (лотинча: vulgaris – оддий, халқона) – бу адабий тил меъёрларига мувофиқ келмайдиган, қўпол, дағал сўз ёки иборадир. Вульгаризмлар одатда пастки табақа вакилларининг нутқига хос бўлиб, улар адабий нутқда қўлланилмайди.
Вульгаризмларнинг мисоллари:
- Қўпол сўзлар: “эшак”, “калла”, “дангаса” ва бошқалар.
- Дағал иборалар: “нима гап?”, “қалайсан?”, “кетдикми?” ва бошқалар.
- Жаргонлар: маълум ижтимоий гуруҳлар ёки касб эгаларига хос сўзлар ва иборалар (масалан, ўқувчилар жаргони, ҳарбийлар жаргони ва ҳоказо).
- Қарғишлар ва сўкинишлар: “лаънати”, “ўлгур”, “ифлос” ва бошқалар.
Вульгаризм ва жаргоннинг фарқи:
- Вульгаризм – бу адабий тил меъёрларига мувофиқ келмайдиган қўпол сўз ёки ибора бўлса, жаргон – маълум ижтимоий гуруҳ ёки касб эгаларига хос бўлган сўзлар ва иборалардир. Жаргонлар адабий тил меъёрларига мувофиқ келиши ҳам, келмаслиги ҳам мумкин.
- Вульгаризмлар кўпинча салбий маънога эга бўлса, жаргонлар нейтрал ёки ҳатто ижобий маънога эга бўлиши мумкин.
Вульгаризмлар адабий асарларда персонажларнинг нутқини характерлаш, асарнинг услубини яратиш ёки муайян эмоционал таъсир уйғотиш мақсадида қўлланилиши мумкин. Бироқ, уларни ҳаддан ташқари кўп ишлатиш адабий асарнинг бадиий қийматини пасайтириши мумкин.
