Ўзбекистон Марказий банки 2027 йилда регулятор ва молия ташкилотлари ўртасидаги ахборот алмашиш ёндашувини ўзгартириши керак бўлган маълумотларни бошқаришнинг янги тизимини жорий этишни режалаштирмоқда. Ушбу тизим нимани англатиши, нима учун кераклиги ва банклар ҳамда мижозларга қандай таъсир қилиши ҳақида Марказий банкнинг лойиҳалар, жараёнлар ва маълумотларни бошқариш бўйича бошқарувчи директори Гўзал Раҳимова сўзлаб берди.
— Марказий банк ва молия ташкилотлари контекстида «маълумотларни бошқариш тизими» нимани англатади?
— Бу маълумотларнинг ҳаётий циклининг барча босқичларида — йиғиш ва сақлашдан тортиб, қарор қабул қилиш учун таҳлил қилиш ва фойдаланишгача — улар билан самарали муомала қилишни таъминлайдиган тамойиллар, жараёнлар, роллар, технологиялар ва норматив ҳужжатлар мажмуидир.
Марказий банк учун бу назорат жараёнларининг шаффофлиги ва самарадорлигини ошириш воситаси. Назорат остидаги ташкилотлар учун эса — ахборот алмашинувини тартиблироқ қилиш, ҳисобот юкламасини камайтириш ва регулятор билан ўзаро ҳамкорлик сифатини ошириш усулидир.
— Нима учун Марказий банк бундай тизимни жорий қилмоқда — у қандай вазифаларни ҳал қилиши керак?
— Тизим маълумотлар билан ишлаш бўйича аниқ жараёнлар ва масъулиятни ўрнатиш, такрорланиш ва қарама-қаршиликларни истисно қилиш имконини беради. Натижада бошқарув қарорлари аниқ ва келишилган ахборот асосида қабул қилинади. Бу ишнинг шаффофлигини оширади ва маълумот алмашинувининг янада самарали бўлиши ҳисобига банкларнинг ҳисобот юкламасини камайтириш учун шароит яратади.
— Марказий банк 2027 йилгача маълумотларни бошқаришнинг янги тизимини жорий этишни режалаштирмоқда. Банклар ичида нималар ўзгаради?
— Аналитик ахборот тизимини жорий этиш лойиҳаси маълумотлар билан ишлашнинг барча босқичларини — уларни йиғиш ва сақлашдан тортиб, Марказий банкнинг кундалик назорат фаолиятида таҳлил қилиш ва фойдаланишгача — қамраб олади.
Асосий мақсад — ҳисоботларни қайта ишлаш жараёнларини автоматлаштириш, қўлда бажариладиган операцияларни қисқартириш ва аввал турли манбалардан ва турли форматларда йиғиб олинган ахборотнинг такрорланишини истисно қилиш. Янги тизим банклар ўз ҳисоботларини юборадиган, регулятор эса ишончли ва тузилмалаштирилган маълумотларни машина ўқий оладиган кўринишда оладиган ягона рақамли портал бўлади. Бу қарорларни тезроқ қабул қилишни таъминлайди, банклар ва Марказий банк ўртасидаги ўзаро ҳамкорликни соддалаштиради ва маълумотлар асосида таҳлил ҳамда прогнозлаш учун асос яратади.
2027 йилгача ахборот алмашинуви тўлиқ стандартлаштирилган ва рақамли бўладиган янги ҳисобот моделига ўтиш режалаштирилган.
— Банкларга ҳисобот тузиш осонлашадими? Бу мижозларга қандай таъсир қилади?
— Ҳа, тизим ягона стандартларни белгилайди, бу эса ҳисобот тайёрлашни тушунарлироқ ва олдиндан айтиш мумкин бўлган ҳолатга келтиради. Бу банк жараёнларининг барқарорлиги ва самарадорлигини оширади, бу эса янада ишончли ва замонавий хизмат кўрсатиш учун асос яратади.
— Бу тизим мижозларнинг ишончлилигини баҳолаш учун, масалан, скорингда қандай фойдаланилиши мумкин?
— Банклар томонидан яратилаётган инфратузилма мижоз ҳақидаги маълумотларни бир жойда жамлаш имконини беради. Бу мижоз профилини янада чуқурроқ таҳлил қилиш ва хавфларни баҳолаш аниқлигини ошириш имкониятини беради.
— Бу финтех-компаниялар ва нобанк ташкилотларга нима беради?
— Улар учун ҳам маълумотларни бошқаришнинг янги тизимини жорий этиш ички жараёнларни яхшилашга олиб келади.
— Ушбу лойиҳада KPMG компаниясининг роли қандай?
— Лойиҳа ўз мураккаблигини ҳисобга олган ҳолда икки босқичга бўлинди. KPMG компанияси биринчи босқичда иштирок этиб, Марказий банкдаги амалдаги маълумотларни бошқариш тизимини таҳлил қилди, муаммоли ҳудудлар ва яхшилаш йўналишларини аниқлади.
KPMG консультантлари, шунингдек, янги маълумотлар моделини ишлаб чиқишда ва бўлажак Аналитик ахборот тизими учун техник топшириқ лойиҳасини тайёрлашда иштирок этдилар, шу билан бирга, маълумотларни бошқариш ва таҳлил қилиш соҳасидаги долзарб халқаро тенденцияларни кузатиб боришда ва тақдим этишда давом этмоқдалар.
— Лойиҳа кимнинг тажрибасига асосланган?
— Маълумотларни бошқариш тизими, хусусан RegTech ва SupTech ташаббуслари, кўплаб регуляторлар, айниқса ривожланган мамлакатлардагилар учун устувор йўналишлар ҳисобланади. Лойиҳа жуда мураккаб бўлганлиги ва жараёнларни чуқур трансформация қилишни талаб қилганлиги сабабли, аксарият марказий банклар бундай ечимларни жорий этишнинг турли босқичларида турибдилар.
Бизнинг лойиҳамизни ишлаб чиқишда аллақачон маълумотларни бошқариш тизимларини жорий этган регуляторларнинг — хусусан, Сингапур Марказий банки (MAS), Литва банки ва Туркия банкининг тажрибаси ўрганилди. Шунингдек, бундай тизимларни жорий этиш жараёнида бўлган мамлакатлар: Венгрия, Чехия, Австрия ва Италия, шунингдек, Қозоғистон, Озарбайжон ва бошқаларнинг тажрибаси ҳам ҳисобга олинди.
— Янги тизим банк тизимини қандай қилиб шаффофроқ ва самаралироқ қилишга ёрдам беради? Бу нақдлаштириш, яширин иқтисодиёт ва коррупцияга қарши курашда ёрдам бериши мумкинми?
— Янги тизим амалдаги амалиётларни ўрнига қўймайди, балки уларни кучайтиради: банклар ва регулятор маълумотларни тезроқ, янада таққослаш мумкин ва таҳлил қилиш учун қулайроқ кўринишда олади. Бу оператив шаффофликни оширади — тенденциялар ва аномалияларни кўриш осонлашади.
Маълумотлар жорий вазиятни янада чуқурроқ таҳлил қилиш имконини беради ва белгиланган меъёрлардан ҳар қандай оғиш Марказий банк ходимлари томонидан тезкор аниқланади ва қўшимча ўрганилади.
— Бу тизим Марказий банкнинг ўз мутахассислари томонидан ишлаб чиқилмоқдами ёки хусусий IT-компания жалб қилинганми?
— Бу лойиҳа келажакда бир қатор ўзаро боғлиқ функциялар ва компонентларни бирлаштирадиган кенг кўламли рақамли платформа. Уни ишлаб чиқиш Марказий банк имкониятларини ҳисобга олган ҳолда босқичма-босқич амалга оширилади: ечимларнинг бир қисми ўз кучи билан, бир қисми эса ташқи ишлаб чиқувчилар иштирокида яратилади.
