Ўзбекистон Олий Мажлиси Сенати 2025 йил 1 ноябрь куни бўлиб ўтган мажлисда сунъий интеллект (СИ) технологияларидан фойдаланишни тартибга солувчи қонунни маъқуллади.
Мажлисда сўзга чиққан сенатор Малика Қодирхонова сунъий интеллект технологиялари иқтисодиёт, таълим, тиббиёт, қишлоқ хўжалиги ва бошқарув тизимига чуқур кириб бораётганини таъкидлади. «Агар йил бошида 2030 йилга бориб жаҳон иқтисодиётида сунъий интеллект ҳажми 15 трлн долларни ташкил этиши прогноз қилинган бўлса, бугунги таҳлил бу рақам 20 трлн доллардан ошишини кўрсатмоқда», — деди.
Унинг сўзларига кўра, Ўзбекистонда соҳани ривожлантириш учун аллақачон чоралар кўрилган: Сунъий интеллект технологияларини 2030 йилгача ривожлантириш стратегияси тасдиқланган, ҳуқуқий база яратилган, давлат хизматлари, молия, жамоат хавфсизлиги ва транспорт соҳаларида 30 дан ортиқ пилот лойиҳалари амалга оширилмоқда.
«Бир йил ичида мамлакат халқаро Сунъий интеллектга тайёргарлик индексида 17 поғонага кўтарилиб, Марказий Осиёда биринчи ўринни эгаллади», — деди Қодирхонова.
Қонун билан қатор қонун ҳужжатларига, жумладан, «Ахборотлаштириш тўғрисида»ги қонунга ўзгартиш ва қўшимчалар киритилмоқда. Ҳужжат «сунъий интеллект» тушунчасига таъриф беради, бу соҳадаги давлат сиёсатининг асосий йўналишларини белгилайди, ахборот тизимларини яратиш ва ишлашида СИдан фойдаланишнинг умумий қоидаларини белгилайди, шахсий маълумотларни ҳимоя қилиш ва уларнинг ОАВ ва интернетда ноқонуний тарқатилишининг олдини олишга қаратилган қоидаларни мустаҳкамлайди.
Бундан ташқари, сунъий интеллект қўлланилган ҳолда яратилган ахборот ресурслари ва тизимлари инсонга, унинг ҳаётига, соғлиғига, эркинлигига, шаъни ва қадр-қимматига зарар етказмаслиги, шунингдек, унинг бошқа ажралмас ҳуқуқларини бузмаслиги таъкидланади.
Шунингдек, ваколатли давлат органининг 3 та асосий вазифаси белгиланади:
- СИ соҳасига инвестицияларни жалб қилиш учун шароит яратиш;
- давлат органлари маълумотларини СИ қўллаган ҳолда қайта ишлаш учун техник инфратузилмани шакллантириш;
- бу соҳада мутахассисларни тайёрлаш, қайта тайёрлаш ва малакасини ошириш.
Қонун лойиҳасини ишлаб чиқишда АҚШ, Канада, ЕИ давлатлари, Россия, Хитой, Япония ва Жанубий Корея каби мамлакатларнинг тажрибаси ўрганилган.
Хавотирлар
Сенатор Комила Қарамова ёшларнинг сунъий интеллектга ҳаддан ташқари қарам бўлиб қолишидан хавотир билдирди. Ёшлар, талабалар ва мактаб ўқувчилари учун СИ тайёр воситага айланди: «Сунъий интеллект курс ва назорат ишларини тайёрлаб бермоқда. Биз унинг барча саволларга тўғри жавоб беради, деб айта олмаймиз».
Унинг сўзларига кўра, у машҳур шоирнинг шеърини топишга уринган ва савол берган. Натижада шеър топилмаган — сунъий интеллект ўзининг матнини ёзиб берган. «Демак, ақлга бир фикр келади: СИ томонидан яратилаётган сохта маълумотларнинг улуши ортиб бормоқда?», — дея қайд этди.
Сенатор талабаларнинг мустақил фикрлашдан тўхтаётгани ва кўпинча чат-ботларга таяниши, бу эса танқидий фикрлашнинг заифлашувига олиб кетаётганини ҳисоблайди.
«Ўқувчилар масалалар ечими ҳақида ўйламай, чат-ботдан жавоб олади, яъни кўп ҳолларда нотўғри жавоб. Натижада нима бўлади? Сунъий интеллектдан доимий ва ўйламасдан фойдаланиш онгни заифлаштиради. Шунинг учун, баъзи ёшларга фойдаланиш имконияти бўлмаган вазиятларда қарасангиз, улар ҳеч нарса қила олмай қоладилар ва охир-оқибат асабийлашиш туфайли тушкун ҳолатга тушиб қолишади», — дея қўшимча қилди сенатор.
У, шунингдек, болалар учун иловаларда зарарли контент пайдо бўлишини олдини оладиган ва СИнинг тўғри ишлашини таъминлайдиган назорат механизми мавжудми, деб сўради.
Рақамли технологиялар вазири ўринбосари Рустам Каримжонов СИдан ёрдамчи сифатида фойдаланиш мумкинлигини, лекин қарор қабул қилишда унга тўлиқ таяниш нотўғри эканлигини таъкидлади. Шунинг учун, унинг фикрича, энг муҳим масала — ёшларнинг ва умуман аҳолининг саводхонлигини ошириш.
«3 та асосий вазифа бор: биринчиси — инфратузилмани ривожлантириш, иккинчиси — маълумотлар ва лойиҳалар билан ишлаш, уларни жорий этиш, учинчиси — сунъий интеллект таълими ва этикаси. Яъни, мактаб дарсликларидан бошлаб, сунъий интеллект тушунчасини киритиш, ундан тўғри ва самарали фойдаланиш, инсон манфаатларини ҳимоя қилиш, ривожланишга кўмаклашиш, жараёнларни яхшилаш учун қўллаш», — деди Каримжонов.
Унинг қўшимча қилишича, ҳар бир вазирлик СИни ушбу учта принцип асосида ривожлантиради. Бундан ташқари, давлат хизматчиларини ҳам қўшган ҳолда, аҳолининг барча қатламлари орасида СИ технологияларидан фойдаланиш даражасини баҳолаш ва сертификатлаш кўзда тутилган.
Ҳужжат Қонунчилик палатасида кўриб чиқилаётганда, СИдан фойдаланган ҳолда шахсий маълумотларни ноқонуний қайта ишлаганлик, шунингдек, уларни интернетда ва ОАВ орқали тарқатганлик учун жавобгарлик жорий этилиши қайд этилган эди. Ушбу талабни бузганлик учун маъмурий жавобгарлик киритилиши мумкин.
Қонунбузарлар учун 50 дан 100 базавий ҳисоблаш миқдоригача жарима ёки 15 суткагача маъмурий қамоқ жазоси назарда тутилган. Шунингдек, ҳуқуқбузарлик содир этишда фойдаланилган техник воситалар мусодара қилинади.
Қонун лойиҳаси, шунингдек, СИдан фойдаланган ҳолда яратилган барча ахборот ресурсларини уларни тармоққа юклайдиганлар томонидан мажбурий маркировкалашни назарда тутган эди, бироқ бу бандлар мажлисда муҳокама қилинмади.
