2025 йил 29 октябрь куни Самарқандда ЮНЕСКО Бош конференциясининг 43-сессияси очилди — бу Париж ташқарисида деярли 40 йилдан бери илк бор ўтказилмоқда. Ташкилотнинг олий органи сессияси ЮНЕСКО ташкил этилганининг 80 йиллигига тўғри келмоқда.
Форумнинг ушбу шаҳарда ўтказилиши, унинг тарихий маркази ЮНЕСКОнинг Жаҳон мероси рўйхатига киритилганлиги, ўн йиллардан буён жаҳон тарихининг мустақил саҳифасидан кўра кўпроқ транзит нуқтаси бўлиб келган минтақанинг муҳимлигидан дарак беради.
Самарқанд кўчаларида бу ҳолатга ҳеч ким ҳайрон бўлмаяпти: Регистонга кўзини тикса, бундай миқёсдаги халқаро йиғилишни у анчадан бери қабул қилиши кераклиги тушунарли бўлади. ЮНЕСКОнинг жаҳон мероси рўйхатида Хива, Бухоро ва Шаҳрисабзнинг тарихий марказлари ҳам бор.
190 та давлатдан 2800 нафардан ортиқ иштирокчи Марказий Осиёга маданий ва инсоний мерос XXI асрда ўз сунъий интеллектлари ва сиёсий тушунмовчиликлари билан бирга яшаб қолиши кераклиги ҳақидаги келишувни олиб келди.
Сўнгги йилларда ЮНЕСКО осойишта бўлмаган даврни бошдан кечирмоқда. АҚШнинг 2026 йил охирига қадар ташкилотдан қайта чиқиш қарори глобал нотинчликнинг симптоми. Бундай шароитда генконференцияда ташкилотнинг 2027 йилгача бўлган иш дастури ва бюджети қабул қилиниши, шунингдек, раҳбарлик органларига сайловлар ўтказилиши керак.
ЮНЕСКОнинг янги бош директори лавозимига собиқ Миср туризм ва қадимиятлар ишлари вазири Халед ал-Ананий тасдиқланди. 2025 йил октябрь ойи бошида ташкилот ижроия кенгашининг овоз бериш натижаларига кўра, у 57 та овознинг 55 тасини олган.
Амалдаги раҳбар Одри Азуле ўзнинг 8 йиллик муддатида ЮНЕСКО ўз мавқеини мустаҳкамлай олди, деган ҳис билан кетишини билдирди.
«Сўнгги йилларда дунёнинг бўлиниб кетганлигига қарамай, бизга ҳалақит бераётган сиёсий кескинликни юмшатишга муваффақ бўлдик. Биз бюджетларни тикладик, амбицияли ҳаракатлар қилдик. Сўнгги саккиз йилда ресурслар икки баробар ошди», — деди Азуле сессия очилишида.
Ўз лавозимини тарк этаётган Азуле ЮНЕСКО янги чақириқларга мослаша олганини қайд этди. «Биз биргаликда ЮНЕСКОни XXI асрнинг янги муаммоларига, хоҳ сунъий интеллект бўлсин ёки янги технологиялар, таълим келажаги ёки технологиялар этикаси бўлсин, жалб қилдик. Биз ЮНЕСКОни ўз нишонига мос қилиб, айни пайтда замонавий чақириқларни енгиш имконини бердик», — дея таъкидлади.
Самарқандда муҳокама қилинадиган масалалар орасида — таълим соҳасидаги дискриминация ва саводсизлик муаммолари; миллий маданиятларни ўрганиш ва миллий кадрларни тайёрлаш; ижтимоий фанлар, геология, океанография ва биосфера муаммолари.
Ўзбекистон учун бу воқеа — нафақат режалаштирилган тадбирлар. Сўнгги йилларда мамлакат ўз мероси учун халқаро тан олинишга эришиб келмоқда: маънавий маданиятнинг 14 та унсури, ижодий шаҳарлар тармоғидаги Бухоро, илмий ҳамкорлик, таълимдаги рақамли лойиҳалар.
Самарқанд форуми шуни кўрсатади: барқарор ривожланиш — бу фақат йўллар, инфратузилма ва инвестициялар эмас. Бу, шунингдек, мамлакатнинг келажакка лойиқ тарихи борлигига ишонч. Чунки, биз фахрланадиган барча нарсалар йўқолмаслигини билишнинг ўрнини боса оладиган ҳеч қандай технология йўқ. Самарқандда бу ҳис, ўз манзилига эга бўлганлиги кўринади.
