Ўзбекистон Марказий банки бир неча бор кечиктирилганига қарамай, 2027 йил охиригача белгиланган 5% инфляцион таргетга (мақсадга) эришишни мўлжалламоқда. Бу ҳақда 2025 йил 11 сентябрь куни бўлиб ўтган матбуот анжуманида Марказий банк раиси Тимур Ишметов маълум қилди.
Марказий банк ўз ваколатига мувофиқ, нархлар барқарорлигини таъминлаш учун жавобгар. Бу мақсадга эришиш учун 5% даражасида инфляцион таргет белгиланган. Бироқ, мақсадли кўрсаткичга эришиш муддатлари бир неча бор қайта кўриб чиқилди. Иқтисодиёт ва молия вазирлигининг яқинда эълон қилинган фискал стратегиясида таргетга эришиш 2028 йилгача кечиктирилиши мумкинлиги кўрсатилган.
Бу муддатларнинг кўп марта кечиктирилиши аҳоли ва бизнеснинг пул-кредит сиёсатининг қатъийлигига ва Марказий банкнинг инфляцион таргетга риоя қилиш ниятига бўлган ишончига путур етказмаяптими, деган савол берилди.
«Марказий банк иқтисодий ўсишнинг кескин секинлашишининг олдини олишга ҳаракат қилиб, нисбатан мўътадил пул-кредит сиёсатини олиб бораётган бир пайтда (кредит ставкалари ошмаслиги учун асосий ставкани оширмаяпти), ҳукуматнинг алоҳида қарорлари — тарифларни ошириш, энергетика бозорида субсидияларни сақлаб қолиш ва импортга чекловчи чоралар инфляция жараёнларига қанчалик бетараф ёки, аксинча, салбий таъсир кўрсатади?» – деб сўралди.
Шунингдек, Марказий банк раҳбаридан банк секторини хусусийлаштириш ва иқтисодиётда тўлақонли рақобат муҳитини яратиш билан боғлиқ ислоҳотларнинг секин амалга оширилиши умумий нарх барқарорлигига қанчалик таъсир қилиши мумкинлигини баҳолаш ҳам сўралди.
Тимур Ишметов инфляцион таргетга эришиш муддати бир неча бор кечиктирилганини тан олди. У буни «ташқи ва ички омиллар» билан изоҳлади.
Унинг сўзларига кўра, бугунги кунда инфляция прогнози ёмонлаштирилган ва 8,7%гача қайта кўриб чиқилган.
«Аввал айтганимдек, инфляция пасая бошлади ва бу кўплаб йўналишларда кўзга ташланмоқда. Бироқ, пасайиш биз кутганимиздан кечроқ бошланди ва бу пасайиш суръатлари прогноз қилинганидан паст. Яъни, ижобий сигналлар бор, лекин улар етарли эмас. Шу сабабли асосий ставкани ҳозирги даражада сақлаб қолдик», — дея тушунтирди.
«Бир томондан, уни ошириш учун асос йўқ, чунки биз инфляциянинг янада секинлашишини кутяпмиз. Бошқа томондан, ставкани пасайтириш учун ҳам шарт-шароит йўқ, чунки ижобий ўзгаришлар кечикиш билан содир бўлмоқда», — дея қўшимча қилди Марказий банк раҳбари.
Унинг таъкидлашича, ҳозирги сценарийда 2025 йилдаги 8,7%дан 2026 йил охиригача инфляциянинг 5%гача пасайиши даргумон: «Бизнингча, 5%лик таргетга 2027 йил охиригача эришиш мумкин. Ҳозирча шу муддатга мўлжал қилмоқдамиз».
Марказий банк октябрь ойида ўз прогнозларини янгилашни режалаштирмоқда. «Кейинги ойда асосий [макроиқтисодий] прогнозларни эълон қилганимизда, айнан 2027 йил охиригача мақсадга эриша оламизми ёки йўқми, аниқроқ айтамиз. Ҳозирча тахминан шу муддатга мўлжал қилмоқдамиз», — деди Ишметов.
Унинг таъкидлашича, ҳисоб-китобларда регулятор ички ва ташқи омилларни ҳисобга олади ва прогноз уларнинг ўзгаришига қараб тузатилиши мумкин.
Ҳукумат қарорлари, хусусан, энергетика ресурсларига субсидиялар, тарифларни ошириш ва импортга чекловларнинг таъсири ҳақидаги саволга жавоб берар экан, Ишметов Марказий банк ўз ҳисоб-китобларида ҳукумат томонидан таркибий ислоҳотларнинг давом этишини назарда тутишини таъкидлади.
«Қатор товар бозорларида биз либераллаштириш томон ҳаракат қилишимиз керак. Бу, албатта, таъсир қилади. Масалан, айрим товар бозорларини либераллаштириш кечиктирилса, бу ҳам бизга таъсир қилади. Қисқа муддатли истиқболда бу нархлар ўсишини ушлаб туриши мумкин, бу биз учун яхши, лекин кейин улар келажакда ўсади. Бу ҳам инфляцион таргетга эришиш муддатини узайтиради», — дея тушунтирди.
Регулятор раҳбари, шунингдек, ташқи омилларга нисбатан юқори ноаниқлик сақланиб қолаётгани, бу аниқ прогноз қилишни қийинлаштираётганини қайд этди.
«Шунга қарамай, биз ташқи омилларга мослашишга ва ҳукумат билан биргаликда мослашувчан сиёсат олиб боришга ҳаракат қилмоқдамиз», — дея қўшимча қилди Ишметов.
Унинг сўзларига кўра, ҳозирда қатор номонетар омиллар, жумладан, рақобатни кучайтириш ва 5-6 турдаги товарлар бўйича ишлаб чиқариш концентрациясини камайтириш устида иш олиб борилмоқда. «Бу чоралар қанчалик самарали бўлиши — бутун сиёсатимизнинг умумий самарадорлиги айнан шунга боғлиқ», — дея хулоса қилди Марказий банк раиси.
Эслатиб ўтамиз, Марказий банк 2020 йилдан бошлаб инфляцион таргетлашга ўтишни бошлаган. Ўшанда 2023 йил охиригача 5% инфляцияга эришиш доимий мақсад этиб белгиланган эди. 2022 йилга келиб, 5% мақсадли кўрсаткичга эришиш муддати 2024 йил охирига кўчирилди, ўтган йили эса бу муддат 2025 йилнинг иккинчи ярмига сурилди.
2024 йилнинг октябрь ойида асосий сценарий бўйича муддат 2026 йилнинг иккинчи ярмига кўчирилди (хавфли сценарийга кўра — 2027 йил охирида).
2025 йил май ойи бошида Марказий банк раиси Тимур Ишметов 2025 йил Марказий банк учун инфляция бўйича «бир қатор мураккаб йиллар»нинг охиргиси бўлишига умид билдирган эди.
Маълумот учун
Монетар омиллар — Марказий банк назорати остидаги воситалар: асосий ставка, очиқ бозор операциялари, захира меъёрлари. Улар ёрдамида Марказий банк иқтисодиётдаги пул миқдорини тартибга солади ва инфляцияга таъсир қилади, кредитларни қимматлаштиради ёки арзонлаштиради, ликвидлик ва кутилмаларни бошқаради. Бу нархлар барқарорлигига қисқа муддатли таъсир этишнинг асосий механизми.
Номонетар омиллар — Марказий банк бевосита назорат қилмайдиган таркибий шарт-шароитлар ва бозордаги бузилишлар: монополизация, рақобат етишмовчилиги, субсидиялар, импортни чеклаш, нархларни давлат томонидан тартибга солиш. Улар пул-кредит сиёсатидан қатъи назар, инфляцион босимни шакллантиради. Шу сабабли, ҳатто барқарор ставкада ҳам инфляция юқори бўлиб қолиши мумкин. Ушбу омилларга таъсир қилиш ҳукумат билан мувофиқлаштирилган ҳаракатлар ва бошқа ислоҳотларни талаб қилади, Марказий банк раиси Тимур Ишметов таъкидлаганидек, бутун сиёсатнинг муваффақияти уларнинг самарадорлигига боғлиқ.
