Ўзбекистонда ишсизлик нафақасини тўлаш тартиби ўзгаради. Бу президентнинг 2025 йил 4 августдаги меҳнат муносабатлари ва касбий тайёргарлик тизимини такомиллаштириш, шунингдек, иш берувчиларни рағбатлантириш тўғрисидаги фармонида назарда тутилган.
Бугунги кунда белгиланган тартибда ишсиз деб топилган шахслар ишсизлик нафақасини олиш ҳуқуқига эга. Нафақа иш жойини йўқотган, шунингдек, уни тиклашга интилаётган шахсларга ва биринчи марта ишга жойлашаётганларга тўланган. Адлия вазирлигининг Бандлик вазири буйруғига таяниб хабар беришича, ишсизлик нафақаси 12 ой давомида кўпи билан 26 календарь ҳафта учун тўланган.
Янги фармонга кўра, 2025 йил 1 ноябрдан бошлаб ишсизлик нафақаси фақат меҳнат шартномаси бекор қилинган (яъни, биринчи марта иш қидираётганлар эмас, балки ишдан бўшатилган) шахсларга тўланади. Нафақа олиш учун сўнгги 5 йил ичида камида 18 ойлик меҳнат стажига эга бўлиш керак. Бандлик органларига ишдан бўшатилгандан кейин 6 ойдан кечиктирмай мурожаат қилиш зарур.
Нафақа 3 ой давомида тўланади. Уларнинг миқдори биринчи 30 кун учун ўртача ойлик иш ҳақининг 50%дан 75%гача ва кейинги икки ой учун 50% гача оширилади, лекин 3 та минимал иш ҳақидан юқори эмас.
Агар олувчи бандлик органлари йўлланмаси бўйича суҳбатга келмаса ёки таклиф этилган муносиб ишдан бош тортса, нафақа тўлаш кейинги ойнинг биринчи кунидан бошлаб тўхтатилади.
Нафақани қайта олиш учун олдинги тўловлар тугаганидан кейин яна камида 12 ой ишлаш керак бўлади.
«Шундай қилиб, „оқ“ иш ҳақи қанчалик юқори бўлса, иш йўқотилган тақдирда ҳимоя ҳам шунчалик юқори бўлади. Бу даромадларни қонунийлаштириш ва расмий меҳнат шартномалари тузиш учун рағбатдир», — дея таъкидлади Бандлик ва камбағалликни қисқартириш вазирлиги.
Ушбу чора ишдан айрилган шахсларнинг ижтимоий ҳимоясини кучайтириш ва расмий бандликка интилиш мотивациясини оширишга қаратилган.
Халқаро тажриба
Бандлик вазирлиги қайд этганидек, қатор мамлакатларда ишсизлик нафақаси ижтимоий ҳимоя ва расмий бандликни рағбатлантиришнинг асосий элементи бўлиб хизмат қилади. Масалан, Европа Иттифоқи мамлакатларида нафақа миқдори, қоида тариқасида, ишсизликнинг дастлабки ойларида йўқотилган даромаднинг 60% дан 80% гачани ташкил қилади, кейинги даврларда эса аста-секин камаяди.
Шу билан бирга, Германия, Франция ва Швеция каби кўплаб мамлакатларда нафақа олиш учун муайян муддатдаги меҳнат стажининг мавжудлиги (масалан, охирги 24 ойда 12 ойлик стаж) ва давлат бандлик органларида ишсиз сифатида рўйхатдан ўтиш мажбурий шарт ҳисобланади.
Шунингдек, халқаро амалиётда «фаоллик эвазига нафақа» (activation policy) тамойили кенг тарқалган бўлиб, унга кўра нафақа олувчилар қайта тайёрлаш, ишга жойлашиш ёки жамоат ишлари дастурларида иштирок этиши шарт. Канада ва Австралия каби мамлакатларда меҳнат бозорида фаол позицияга эга бўлиш тўловларни давом эттириш шарти ҳисобланади.
Шундай қилиб, нафақа тизими бандликка кўмаклашиш ва фуқароларнинг касбий мобиллигини ошириш бўйича кенгроқ сиёсатга бирлаштирилган, деди вазирлик.
Эслатиб ўтамиз, худди шу фармонга асосан, 2025 йил 1 сентябрдан Ўзбекистондаги иш берувчилар бандлик марказлари томонидан йўналтирилган номзодларни ишга қабул қилишдан бош тортганлик учун жавобгарликдан озод қилинади. Улардан бўш иш ўринлари тўғрисида ҳисобот топшириш мажбурияти олиб ташланади. Шунингдек, аҳолининг ижтимоий ҳимояга муҳтож қатламларини ишга жойлаштириш бўйича квоталар ҳам ўзгартирилди.
