Олий Мажлис Сенати 2025 йил 1 август куни бўлиб ўтган мажлисида хорижда 90 кундан ортиқ бўлиб қайтган Ўзбекистон фуқаролари учун ОИВга мажбурий тиббий кўрикдан ўтишни назарда тутувчи қонунни маъқуллади.
Сенатор Гулнора Маруфованинг таъкидлашича, сўнгги йилларда Ўзбекистонга хориждан қайтаётган фуқаролар, шунингдек, меҳнат фаолияти ёки бошқа сабаблар билан келаётган чет эл фуқаролари сони ошмоқда. Ихтиёрий тиббий кўрик натижалари шу тоифадаги шахслар орасида аҳоли саломатлиги учун хавфли бўлган юқумли касалликлар тез-тез аниқланаётганини кўрсатди.
2024 йилда хориждан қайтган 1,7 миллион ўзбекистонликдан атиги 434 минг нафари (25%) ОИВга ихтиёрий тест топширган ва улардан 1512 нафарида ташхис тасдиқланган. Бундан ташқари, текширилган 12,7 мингдан ортиқ чет эл фуқароси ва фуқаролиги бўлмаган шахслар орасида 81 нафарида ОИВ инфекцияси аниқланган.
Унинг сўзларига кўра, мигрантлар орасида ОИВ билан касалланиш ҳолатлари 23,7% га ошган, бироқ ўсиш нима ҳисобига юз бергани кўрсатилмаган (ҳолатлар сонининг ўсиши текширилаётган шахслар сонининг кўпайиши билан ҳам боғлиқ бўлиши мумкин).
903 нафар мигрантнинг турмуш ўртоқлари текширилганда, 262 нафар шахсда ОИВ инфекцияси борлиги аниқланган.
2025 йил 1 июль ҳолатига кўра, Ўзбекистонда ОИВ билан яшовчи 51 087 нафар шахс рўйхатга олинган. Гулнора Маруфованинг маълум қилишича, қон орқали юқиш (парентерал йўл) улуши камайиб бормоқда, жинсий йўл билан юқадиган ҳолатлар сони эса ўсмоқда. Унинг сўзларига кўра, янги касалланиш ҳолатларининг 64,7% айнан шу сабабдан қайд этилган.
Шу муносабат билан, қонун 90 кундан ортиқ муддат давомида узлуксиз хорижда бўлган 18 ёшдан 60 ёшгача бўлган Ўзбекистон фуқаролари, шунингдек, Ўзбекистонда доимий яшовчи ёки ишлаш учун келаётган чет эл фуқаролари ва фуқаролиги бўлмаган шахсларни ОИВга мажбурий тиббий кўрикдан ўтишни назарда тутади. 90 кунлик муддат юқумли касалликларнинг инкубацион даври билан асосланган.
Ўзбекистон фуқаролари ва мамлакатда яшовчи фуқаролиги бўлмаган шахслар давлат бюджети ҳисобидан текширувдан ўтадилар. Чет элликлар – ўз маблағлари, иш берувчи ёки қонунчиликда тақиқланмаган бошқа манбалар ҳисобидан.
Шунингдек, ОИВ ёки сил касаллиги аниқланиши мамлакат ҳудудида меҳнат фаолиятига рухсатнома беришни рад этиш учун асос бўлиши белгиланмоқда.
Бундан ташқари, хусусий бандлик агентликларига лицензия бериш шартларидан бири сифатида чет элда иш изловчиларни қонунчилик ва уларнинг мўлжалланган бўлиш мамлакати қоидаларига мувофиқ ўқитишни ташкил этиш мажбурияти белгиланади.
Гулнора Маруфова Россия, Қозоғистон, Саудия Арабистони, БАА ва Жанубий Корея тажрибаси ўрганилганлигини маълум қилди.
Сенатор Жамиля Бобоназарова ОИВга мажбурий текширув қандай ташкил этилиши билан қизиқди.
Бунга жавобан Республика ОИТСга қарши кураш маркази директори ўринбосари Баҳром Умаров текширувдан ўтиш тартиби Вазирлар Маҳкамасининг алоҳида қарори билан белгиланишини қайд этди.
Унинг сўзларига кўра, шахсийлаштириш давлат марказининг фуқаронинг давлат чегарасини кесиб ўтиши ҳақидаги маълумотлари асосида, тиббиёт ходими ва тегишли ҳудудга бириктирилган профилактика инспектори ўша куни унинг оиласи билан профилактик суҳбат ўтказади ва фуқаронинг ўзига уч кун ичида ОИВга тест топшириш зарурлигини маълум қилади.
Сенаторлар қонунни бир овоздан маъқулладилар.
Таъкидлаш жоизки, Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти (ЖССТ) ва БМТнинг ОИВ/ОИТС бўйича қўшма дастури (ЮНЭЙДС) жамоат саломатлиги манфаатлари йўлида ОИВга мажбурий ёки мажбурий тест ўтказиш амалиётини қўллаб-қувватламайди.
Ноёб амалиёт ва ChatGPT орқали жаҳон тажрибасига ҳавола
Депутат Нодирбек Тилаволдиев аввалроқ 90 кундан ортиқ хорижда бўлганлардан ОИВ тестини мажбурий қилиш ҳақидаги қонун инсон ҳуқуқлари, жумладан тенглик, камситмаслик ва яшаш ҳуқуқини бузишга олиб келишини айтган эди.
У Ўзбекистон инсон ҳуқуқлари бўйича деярли барча асосий халқаро конвенцияларни ратификация қилганини ва янги қонуннинг қабул қилиниши уларга зид бўлиши мумкинлигини эслатди.
«Иккинчидан, БМТнинг ОИТСга қарши кураш бўйича махсус тузилмаси — UNAIDS мавжуд. Сиз уни ўз тушунтириш хатларингизда ҳам кўрсатган эдингиз. Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти, Халқаро меҳнат ташкилоти — уларнинг барчаси ОИВга мажбурий тест ўтказишга қатъиян қарши. Улар буни тавсия қилмайдилар. Аксинча, бу ташкилотлар ҳар қандай ОИВ тести ихтиёрий асосда, фақат хабардор қилинган розилик билан ва махфийлик кафолати билан ўтказилиши кераклигини айтадилар», — дея эслатди.
Парламент аъзоси шунингдек, хориждан қайтган ўз фуқароларини мажбурий тестдан ўтказиш бўйича жаҳон амалиёти мавжуд эмаслигига эътибор қаратди.
«Дунёда ўз фуқароларини хориждан қайтганда бундай тестдан ўтишга мажбур қиладиган биронта ҳам давлат йўқ. Буни интернетда ўзингиз текширишингиз мумкин, сиз ҳам чет эл амалиётини кўргансиз. Фақатгина мамлакатга кириб келаётган мигрантлар учун баъзи давлатларда шунга ўхшаш текширув мавжуд. Лекин ўз фуқароларини бундай тестдан ўтишга мажбурлаш ва буни қонун билан мустаҳкамлаш — бундай ҳолат ҳеч қаерда йўқ. Агар биз ушбу қонун лойиҳасини қабул қилсак, Ўзбекистон ўз фуқароларини мажбурий тестдан ўтишга мажбур қиладиган дунёдаги биринчи давлат бўлади», — деди.
Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Миграция агентлиги директори ўринбосари Матлаб Қуранов Қонунчилик палатасида қонун лойиҳасини тақдим этар экан, Ўзбекистон Конституциясининг 21-моддасига кўра, «инсоннинг ҳуқуқ ва эркинликлари конституциявий тузумни, аҳоли саломатлигини, жамоат ахлоқини, бошқа шахсларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилиш, жамоат хавфсизлиги ва жамоат тартибини таъминлаш мақсадидагина қонунга мувофиқ ва фақат зарур бўлган даражада чекланиши мумкин» деб айтган эди.
Депутатнинг бошқа давлатлардаги прецедентлар ҳақидаги эътирозларига жавобан, у халқаро амалиётдан мисоллар келтирди:
«Асосий саволингиз — чет эл тажрибаси ҳақида гапирадиган бўлсак, биз жаҳон амалиётини ўргандик. Қозоғистонда уч ойдан ортиқ хорижда бўлган фуқаролар сил касаллигига текширувдан ўтишга мажбур. Бу мамлакатда сил айниқса хавфли касалликлар рўйхатига киритилган ва қайтган фуқаролар учун Соғлиқни сақлаш вазирлиги мажбурий текширув тартибини белгилайди. Россияда ҳам олти ойдан ортиқ хорижда бўлган фуқаролар тиббий кўрикдан ўтишга мажбур. Бу кўриклар сил ва бошқа юқумли касалликларнинг олдини олиш учун ўтказилади», — деди у.
«Тайванда 3 ойдан ортиқ хорижда бўлганда ОИВ ва сил касаллигига мажбурий тест ўтказиш назарда тутилган. Биз Саудия Арабистони, Бирлашган Араб Амирликлари, Австралия, Миср ва бошқа қатор давлатларда ҳам шунга ўхшаш мисолларни ўргандик», — дейди агентлик вакили.
«Газета.uz» Қозоғистон, Россия ва Тайванда бундай амалиётларни топа олмади.
Таҳририят Миграция агентлиги матбуот хизматига сўров юборди, у ердан Россия, Қозоғистон тартиблари, АҚШ, ЖССТ тавсиялари ва бошқаларни тасвирловчи турли ҳужжатларга ҳаволалар юборилди. Ҳаволалар охирида ChatGPT’га ҳаволани кўриш мумкин эди. Уларни текшириш шу давлатларда ўз фуқаролари учун ОИВга мажбурий тиббий кўрикдан ўтиш тартиби йўқлигини кўрсатади.
