Қурилиш ва уй-жой коммунал хўжалиги вазирлиги матбуот хизмати раҳбари Саидносир Усмонов 2025 йил 26 июнь куни бўлиб ўтган брифингда эскроу-ҳисобварақлар тизими жорий этилгандан сўнг уй-жой нархларининг эҳтимолий ўсиши ҳақидаги хабарларга изоҳ берди.
Эскроу-ҳисобварақ (қурилиш соҳасида) – бу қурилаётган уйдаги квартира харидори ва қурувчи ўртасидаги ҳисоб-китобларни амалга ошириш учун мўлжалланган махсус банк ҳисобварағидир.
Масалан, харидор қурилаётган уйдан квартира сотиб олмоқчи. У пулни тўғридан-тўғри қурувчига бериш ўрнига, уни банкдаги махсус ҳисобвараққа – яъни эскроу-ҳисобвараққа жойлаштиради. Уй қуриб битирилмагунча, қурувчи бу пуллардан фойдалана олмайди. Қурилиш тугаллангач ва квартира харидорга топширилгач, банк пулларни қурувчига ўтказади. Агар қурувчи ўз мажбуриятларини бажармаса, пуллар харидорга қайтарилади.
Матбуот котибининг эслатишича, 2025 йил 1 июлдан бошлаб улушли қурилишда иштирок этиш фақат нотариал тасдиқланган, кадастр органларида рўйхатдан ўтган шартнома асосида мумкин.
«Бу санадан бошлаб эскроу тизими кучга киради. Улушдорнинг ҳуқуқларини тўлиқ ҳимоя қилади ва унинг киритган маблағларининг хавфсиз сақланишини кафолатлайди», – деди.
Вазирлик вакилининг тушунтиришича, харидорнинг маблағлари энди қурувчига тўғридан-тўғри эмас, балки банкдаги махсус ҳисобвараққа ўтказилади.
«Шартномага кўра, қурувчи қурилишни ўз муддатида тугатишга мажбур, банк эса иш жараёнини назорат қилади, улушдорнинг маблағларини жамлайди ва лойиҳани молиялаштиришни амалга оширади», – дея таъкидлади.
Барча жараёнларни мониторинг қилиш учун «Шаффоф қурилиш» миллий тизими доирасида шаффоф электрон платформа яратилмоқда. У ҳам 2025 йил 1 июлдан ишга тушади.
«Платформада рўйхатдан ўтмасдан қурувчи аҳоли маблағларини жалб қила олмайди. Бу ерда объект ҳақидаги барча маълумотлар – манзил, қаватлар сони, лойиҳа ҳужжатлари, экспертиза, қурилишнинг бошланиш ва тугаш муддатлари – мавжуд бўлади», – дея таъкидлади Усмонов.
Бундан ташқари, унинг сўзларига кўра, компаниянинг аввалги лойиҳалари, рухсатномалар мавжудлиги ва рейтинги ҳақидаги маълумотлар потенциал харидорлар учун очиқ бўлади. Бу ишончли девелоперлар бозорини шакллантиришга ёрдам беради ва инвестиция хавфсизлигини таъминлайди.
Уй-жой нархларининг эҳтимолий ўсиши ҳақидаги хавотирларга жавоб берар экан, Усмонов шундай деди:
«Эскроу-ҳисобварақлардаги маблағларнинг ўсиши туфайли девелоперлик ташкилотлари амалдагидан сезиларли даражада паст фоиз ставкалари бўйича лойиҳа принципи асосида молиялаштириш олиш имкониятига эга бўлади. Бу эскроу тизими жорий этилиши билан янги уй-жой нархлари кескин кўтарилади деган фикрларни рад этади».
Унинг қўшимча қилишича, агар девелопер ўз мажбуриятларини бажармаса, харидор ўз пулларини тўлиқ ҳажмда қайтариб олади.
«Агар қурувчи ўз мажбуриятларини бажармаса, маблағлар харидорга тўлиқ ҳажмда қайтарилади. Яъни, агар уй қуриб битирилмаса, харидор зарар кўрмайди – у банкдаги ҳисобварағида турган пулларини муаммосиз қайтариб олади», – дея ишонтирди Қурилиш вазирлиги вакили.
Янги тартибга кўра, харидор шартнома тузиб, уни кадастрда рўйхатдан ўтказгандан сўнг, қурилиш тугаллангунга қадар ўз улушини тасарруф этиши – уни ҳадя қилиши, сотиши ёки васият қилиши мумкин бўлади.
«1 июлдан бошлаб қурувчи ва харидор ўртасидаги битимлар шакли ва мазмуни бутунлай ўзгаради. 2025 йил охиригача эскроу тизимида иштирок этиш ихтиёрий бўлиб қолади, 2026 йил 1 январдан бошлаб эса у мажбурий бўлади», – дея хулоса қилди Саидносир Усмонов.
Commonwealth Partnership Uzbekistan аналитик гуруҳи раҳбари Алексей Летуновский «Газета.uz»га бу янгилик қурилиш нархига қандай таъсир қилишини тушунтирган эди. У қурувчилар учун кредитлар бўйича юқори фоиз ставкалари уй-жой нархига таъсир қилиши мумкинлигини кўрсатди.
«Аслида, кредитлаш нархи эскроу-ҳисобварағининг тўлдирилишига боғлиқ бўлади: унда қанча кўп маблағ бўлса, пулни жалб қилиш нархи шунча кам бўлади. Фоиз ставкасининг ўзидан ташқари, суғурта ва бошқа йиғимлар ҳам кредитлаш нархига таъсир қилади. Умуман олганда, бу квадрат метр нархининг ошишига олиб келади. Бироқ, асосий мақсад, яъни улушдорларни ҳимоя қилиш, ҳақиқатан ҳам бажарилади», – дея таъкидлаган.
Экспертнинг огоҳлантиришича, харидорлар учун қурувчининг ўз мажбуриятларини бажармаслиги ҳам хавф туғдиради. Хусусан, банкда 2-3 йил сақлангандан сўнг мижозга қайтариладиган маблағлар инфляцияга дучор бўлади.
«Эскроу ҳисобварақларининг классик тушунчаси – бу харидорларнинг пуллари сақланадиган сейф бўлиб, ҳеч ким бу маблағларни тасарруф этишга ҳақли эмас, бу банкротлик (қисман) ёки қурувчилар банкротлиги (тўлиқ) ҳолатида уларни қайтариш кафолатини беради. Бир томондан, бу сўзсиз плюс – пуллар сейфда ётади. Бироқ, айнан шу ерда инфляция таъсир кўрсатади – 2-3 йилдан кейин квартира сотиб олишнинг имкони бўлмайди», – дея қайд этган.
