Ўзбекистон президенти Шавкат Мирзиёев 2025 йил 21 август куни судьялар фаолиятига сунъий интеллект технологияларини жорий этиш ва суд тизимининг моддий-техник базасини яхшилаш орқали адолатли судловга эришиш даражасини ошириш чора-тадбирлари тўғрисидаги фармонни имзолади.
Ҳужжат қоғозбозлик ва инсон омилини қисқартиришга, шунингдек, суд жараёнларини рақамлаштириш орқали фуқаролар учун қўшимча қулайликлар яратишга қаратилган.
«Рақамли суд»
Фармонга кўра, мамлакатда босқичма-босқич «Рақамли суд» концепцияси жорий этилмоқда. 2025 йил охиригача Тошкентда эксперимент тариқасида рақамли технологиялар билан жиҳозланган замонавий суд заллари пайдо бўлади. Пилот лойиҳа натижалари асосида концепция 2026-2027 йилларда республиканинг барча судларига босқичма-босқич жорий этилади.
Судларга мурожаатлар фақат электрон шаклда қабул қилинади, суд ишлари эса тўлиқ рақамли тарзда юритилади. Масалан, илгари кўп ҳолларда фуқаролар ва тадбиркорлар суд канцеляриясига шахсан келиб, ариза ёки даъво аризасини қоғоз шаклида топширар эдилар. Бу қўшимча вақт ва харажатларни англатарди.
Жараён иштирокчилари суд биносига бормасдан, судьянинг рухсатисиз масофадан туриб мажлисларга уланишлари мумкин. Суд харажатлари онлайн ҳисобланади ва тўланади, бу эса коррупция хавфини камайтиради.
Даъво аризаларини топширишдан олдин фуқаролар сунъий интеллект ёрдамида суд жараёнининг эҳтимолий натижасини ва у билан боғлиқ харажатларни прогноз қилиш имкониятига эга бўлади.
Шунингдек, томонлар ишнинг барча материаллари билан электрон шаклда танишишлари мумкин бўлади, мажлис баённомалари реал вақт режимида автоматик равишда шакллантирилади, суд ҳужжатлари лойиҳалари эса тизим томонидан яратилади.
Суд тизимини рақамлаштириш дастури
2025-2027 йиллар учун суд соҳасини рақамлаштириш дастури тасдиқланди. У норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар таҳлили платформасини ишга тушириш, суд ҳужжатларини автоматик тайёрлаш учун дастурий таъминот яратиш, my.sud.uz порталида сунъий интеллект асосида виртуал маслаҳатчи жорий этиш, шунингдек, янги интерактив хизматлар ва «Шахсий кабинет» платформасининг янгиланган версиясини ривожлантиришни кўзда тутади.
Бундан ташқари, 2026 йил 1 мартдан бошлаб фуқаролар учун фуқаролик, маъмурий ва иқтисодий ишлар бўйича бирламчи маълумотлар Ягона давлат хизматлари портали орқали тақдим этилади.
Иқтисодий судларни оптималлаштириш
2026 йил 1 январдан бошлаб 22 та туманлараро, туман ва шаҳар иқтисодий судлари тугатилади, яна 54 таси оптималлаштирилади. Уларнинг ўрнига Қорақалпоғистон, вилоят марказлари ва Тошкентда 14 та туманлараро иқтисодий судлар ташкил этилади.
Бу суд тизими самарадорлигини ошириш ва тадбиркорларнинг судловга киришини соддалаштириш имконини беради, деб кутилмоқда.
Бошқа чора-тадбирлар
Бундан ташқари, 5 йил муваффақиятли ишлаган судьяларни ҳозиргидек 10 йиллик муддатга эмас, балки умрбод тайинлаш режалаштирилган. Шунингдек, судьяларни лавозимга кўтариш ва қайта тайинлаш учун аниқ мезонлар белгилаш, судлар раислари ва Олий судьялар кенгаши аъзоларини танлашда судьялар жамоатчилиги иштироки жараёнини демократлаштириш таклиф этилмоқда.
2025 йил охиригача Олий суд ва тергов органлари ўртасида электрон маълумот алмашинувини йўлга қўйиш, жарималарни кузатиш ва тўлаш учун мобил илова ишлаб чиқиш, «Рақамли ҳукумат» тизими маълумотлар базаларини суд тизими билан интеграция қилиш, шунингдек, ИИВнинг «E-ma’muriy ish» тизими орқали маъмурий ишлар бўйича ҳужжатларни электрон шаклга ўтказиш режалаштирилган.
Инфратузилма ва ижтимоий ҳимоя
Судларнинг моддий-техник базаси ва судьяларнинг ижтимоий ҳимоясига алоҳида эътибор қаратилмоқда. 2025-2030 йилларга мўлжалланган режада 162 та янги бино қуриш, 82 тасини реконструкция қилиш ва 93 та судни капитал таъмирлаш, шунингдек, судьяларни хизмат уйлари билан таъминлаш кўзда тутилган.
Янги бинолар «Рақамли суд» концепцияси ва фуқаролар ҳамда суд тизими ходимлари учун замонавий шароитлар яратишни ҳисобга олган ҳолда қурилади.
2025 йил 21 август куни президент ҳузурида ўтказилган йиғилишда фуқаролик ва иқтисодий судларда кўриб чиқилаётган даъволарнинг сезиларли қисми низосиз ишлар эканлиги қайд этилди. Шу муносабат билан бундай масалаларни маъмурий органларга (нотариусларга) ўтказиш режалаштирилган.
Эслатиб ўтамиз, 2025 йил февраль ойида судлар ҳар йили 1 миллион низосиз ишларни, шундан 200 мингтаси коммунал тўловлар бўйича қарзларни кўриб чиқиши хабар қилинган эди. Ўшанда президент бу масалаларни нотариуслар даражасида ҳал қилиш мумкинлигини таъкидлаган эди. Бундай ишларни давлат идораларига топшириш таклиф этилди.
Яна бир янгилик маъмурий ва иқтисодий ишларни экстерриториал тартибда, яъни ҳудудларга боғланмаган ҳолда кўриб чиқишга тегишли.
