2024 йил 21 ноябрда Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев рақамли далилларнинг ҳуқуқий асосларини белгилаб берадиган қонунни имзолади. Ушбу ҳужжатга кўра, электрон маълумотлар предмет ва ҳужжатлар қаторида далиллар сифатида тан олинади.
Қонунни ишлаб чиқиш жараёнида унинг икки аввалиги (2022 йил июнь ва 2023 йил ноябрь ойларидаги лойиҳалар) қайта ишлаб чиқиш учун рад этилган эди. Қонун 2024 йил 27 август куни Қонунчилик палатаси томонидан қабул қилинган ва 24 октябрь куни Сенат томонидан маъқулланган.
Қонуннинг кириш қисмида шундай дейилади:
“Рақамли муҳитда содир этилаётган жиноятлар, фуқаролар ва ташкилотларнинг ҳуқуқ ва қонуний манфаатларини бузиш ҳолатларининг кенг тарқалганлиги рақамли далилларни институционаллаштириш ва улар билан ишлашнинг ҳуқуқий асосларини белгилашни талаб этмоқда.”
Ҳужжатга кўра, Ўзбекистоннинг жиноят-процессуал кодекси, фуқаролик ва иқтисодий процессуал кодекслари, шунингдек, маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексга ўзгартиришлар киритилди.
Шунингдек, нотариат, третей судлари ва суд экспертизасига оид қонунчиликка ўзгартишлар киритилиб, рақамли далилларни кўриб чиқиш ва ўрганиш тартиби белгиланди.
Электрон маълумотлар ва рақамли далиллар тушунчалари киритилди:
Электрон маълумотлар — бу электрон қурилмалар, ахборот тизимлари ва технологиялари ёрдамида яратиладиган, қайта ишланадиган ва сақланадиган маълумотлардир. Ишда иштирок этувчи шахслар (гувоҳлар, жабрланувчилар, гумон қилинувчилар, айбланувчилар, судланувчилар ва бошқалар) электрон маълумотларни бир электрон қурилмадан иккинчисига кўчириб тақдим этиш ҳуқуқига эга.
Тақдим этилган электрон маълумотлар иш бўйича текширув ўтказувчи шахс, терговчи, прокурор ёки суд томонидан мутахассис иштирокида қабул қилинади ва биринчи манба кўриб чиқилади.
Мутахассис иштирокисиз олиб қўйилган ёки кўздан кечирилган электрон маълумотлар далил сифатида қабул қилинмайди.
Иш учун аҳамиятга эга бўлмаган электрон маълумотлар сақланувчи қурилмалар уларнинг эгаларига дарҳол қайтарилиши шарт.
Рақамли далиллар — иш учун аҳамиятли маълумотларни сақловчи электрон маълумотлардир. Буларга электрон ҳужжатлар, аудио ва видеоёзувлар, интернет маълумотлари ва бошқа электрон маълумотлар киради.
Рақамли далилларнинг нусхасини кўчиришда уларнинг яхлитлиги ва асллиги таъминланиши шарт. Нусханинг ҳаққонийлиги унинг оригинали мавжудлиги билан тасдиқланади.
Томонлар рақамли далилларнинг қоғоздаги нусхаларини тақдим этиш ҳуқуқига эга, аммо бундай нусха ёзма далил сифатида тан олинмайди.
Рақамли далиллар техник воситалар, телекоммуникация тармоқлари ва интернетдан олиниши мумкин. Улар иш учун аҳамиятли ҳолатларни аниқлашда қўлланилади.
