Ўзбекистон Қозоғистондан тоннаси $300 дан паст нархда цемент олиб киришни тақиқлади. Бу ҳақда Қозоғистон Цемент ва Бетон Ишлаб Чиқарувчилар Уюшмаси (QazCem) раиси Эрбол Ақимбаев Forbes Kazakhstan нашрига берган интервьюсида маълум қилди.
Ақимбаевнинг сўзларига кўра, 2018 йилдан бери Қозоғистон Ўзбекистонга цемент етказиб берувчи энг йирик давлат бўлган, бироқ энди ички ортиқча ишлаб чиқариш туфайли республика импортни қисқартириб, ўз бозорини ҳимоя қилишга уринмоқда.
«Лекин улар цемент заводларини қуришди ва ҳаттоки бироз ошириб юборишди — энди уларда ортиқча ишлаб чиқариш бор, улар ҳам инқирозда, шунинг учун ҳар қандай нархда ҳимояланишга ҳаракат қилишмоқда», — дея таъкидлади.
Уюшма раҳбарининг айтишича, июль ойида Ўзбекистон Вазирлар Маҳкамаси қарор чиқариб, Қозоғистондан цементни тоннаси $300 дан паст нархда олиб киришни тақиқлаган, ҳолбуки маҳсулотнинг ҳақиқий нархи тахминан $30 ни ташкил этади.
«Улар Қозоғистон цементини $300 дан декларация қилиш ва шу суммдан солиқ тўлашни мажбурламоқда. Ваҳоланки, биз $30 дан олиб кирамиз ва тегишли равишда камроқ тўлашимиз керак», — деди.
Ақимбаевнинг таъкидлашича, 2025 йил август ойида Қозоғистон цементининг Ўзбекистонга экспорти 7 йил ичида биринчи марта нолга тушган. У буни ўзбекистонлик импортчилар оширилган нархда етказиб беришдан бош тортгани билан изоҳлади.
Шу билан бирга, QazCem раҳбарининг сўзларига кўра, Ўзбекистон ҳукуматининг қарори матни эълон қилинмаган:
«Қўлимизда исбот йўқ, Ўзбекистон Вазирлар Маҳкамасининг буйруғини очиқ манбаларда топа олмаяпмиз. Бизда фақат Ўзбекистон чегарасидаги божхоначи телефонининг экранидаги фотосурат бор. Бу етти муҳр остидаги сир кабидир».
Уюшма вазиятни Саноат ва савдо вазирликлари, шунингдек, QazIndustry миллий саноат ва импорт маркази билан муҳокама қилаётганини билдирди. Эрбол Ақимбаев Қозоғистон ҳукуматини «Ўзбекистондан келаётган агрессив импорт оқимини жиловлаш» ва ички цемент ишлаб чиқаришни сақлаб қолиш учун кўзгу чораларини жорий этиш имкониятини кўриб чиқишга чақирди.
Статистика
Қозоғистон Миллий статистика бюроси маълумотларига кўра:
| Январь | 1 698,0 | 74,1 | 9 742,0 | 450,4 |
| Февраль | 3 944,0 | 126,2 | 15 428,0 | 790,9 |
| Март | 3 302,0 | 103,5 | 19 532,5 | 1 083,6 |
| Апрель | 5 010,0 | 192,8 | 30 723,7 | 1 691,1 |
| Май | 2 390,0 | 95,4 | 58 084,1 | 3 213,0 |
| Июнь | 5 258,0 | 169,0 | 50 410,5 | 2 941,5 |
| Июль | 5 848,0 | 185,1 | 41 928,7 | 2 429,4 |
| Август | – | – | 40 901,5 | 2 278,5 |
| Январь-август | 27 450,0 | 946,0 | 266 751,0 | 14 878,5 |
| 2024 йил | 128 115,0 | 4 779,0 | 157 498,9 | 8 026,8 |
Манба: Қозоғистон Миллий статистика бюроси
Қозоғистон Миллий статистика бюроси маълумотларига кўра, мамлакат $46,9 миллион долларга 873,2 минг тонна портландцемент (ТИФ ТН коди 2523290000) экспорт қилган, импорт эса $53,6 миллион долларга 902,5 минг тоннани ташкил этган.
Экспортнинг асосий йўналишлари — Қирғизистон (умумий ҳажмнинг 52,3 фоизи), Россия (32,8 фоизи) ва Ўзбекистон (14,7 фоизи).
Ўзбекистонга етказиб беришнинг ўртача нархи тоннаси учун $26,8 ни ташкил этган, Ўзбекистондан қайта импорт эса Қозоғистонга ўртача тоннаси $19,6 га тушган. Шу билан бирга, Ўзбекистонда цемент импортига 30 фоизлик бож амал қилади.
8 ой ичида Қозоғистон Ўзбекистонга $946 минг долларлик 27,4 минг тонна (тоннаси $29) цемент етказиб берган ва у ердан $14,8 миллион долларлик 266,7 минг тонна (тоннаси $18) импорт қилган.
Статистикага кўра, 2025 йил август ойида Қозоғистон цементининг Ўзбекистонга етказиб берилиши тўхтаган.
2025 йил бошидан буён товар-хом ашё биржасида цемент нархи қарийб 25% га ўсди — тоннаси 511,8 минг сўмдан 637,9 минг сўмгача (20 октябрь ҳолатига). Таққослаш учун: 2024 йил 21 октябрда цемент биржада тоннаси 527 минг сўмдан сотилган.
2024 йил сентябрь ойида Қирғизистон парламенти депутати маҳаллий маҳсулотлардан арзон бўлган Ўзбекистондан цемент импортига қўйилган тақиқни бекор қилишга чақирган эди. Иқтисодиёт ва тижорат вазири ўринбосари ўзбекистонлик ишлаб чиқарувчилар томонидан нарх демпинги кузатилаётганини айтган ва уларнинг қурилиш материалларини олиб кириш маҳаллий заводларни йўқ қилишини қайд этган.
2024 йилдан бошлаб мамлакатда цемент ишлаб чиқарувчилар учун ер ости бойликларидан фойдаланганлик учун солиқ миқдори режалаштирилган икки баравар ўрнига тўрт баравар қисқартирилди. Қарор иқтисодий рағбатлантириш деб аталди, аммо бу имтиёзнинг экология ва одамлар саломатлигига таъсири кенг муҳокама қилинмади. Ушбу имтиёз ҳисобига улар ихтиёрида 250 миллиард сўм қолди.
2020 йил апрель ойида Ўзбекистон ҳукумати цемент импортини вақтинча чеклаган (тақиқ бир ойдан кейин олиб ташланган), буни қилмаслик тавсияси ва нархлар ошиши ҳақидаги огоҳлантиришларга қарамай. Натижада, цемент маҳсулотлари ўртача 25% га қимматлашган. Бундан ташқари, импортчилар божхона расмийлаштирувида цементни сертификатлаш билан боғлиқ нотариф тўсиқларга дуч келишган.
