Қирғизистон Президенти Садир Жапаров болаларни зўрлаш, шунингдек, аёлларни ўлдириш билан боғлиқ зўрлаш учун ўлим жазосини жорий этиш тўғрисидаги қонун лойиҳасини ишлаб чиқишга топшириқ берди. Бу ҳақда 1 октябрь куни Жапаров матбуот котиби Асқат Алагозов маълум қилди.
«Президент Садир Жапаровнинг фикрича, айниқса болалар ва аёлларга қарши жиноятлар жазосиз қолмаслиги керак», — деб ёзди Алагозов ўзининг Facebook саҳифасида.
Ўлим жазосига мораторий Қирғизистонда 1998 йилда жорий этилган, деб аниқлик киритади Kloop.kg. 2007 йилда олий жазо чораси расман бекор қилиниб, уни умрбод озодликдан маҳрум қилиш билан алмаштирилган. Мамлакатнинг амалдаги Конституцияси ўлим жазосини тақиқлайди.
Қизни зўрлаш ва ўлдириш иши
Жапаров Иссиқкўл вилоятида мактаб ўқувчисини зўрлаш ва ўлдиришдан сўнг ўлим жазосини қайтариш таклифини билдирди.
Қирғизистон ИИВ маълумотларига кўра, 2025 йил 27 сентябрь куни соат кундузи Барскоон қишлоғининг 17 ёшли Айсулуу Мукашева йўловчи машинасига минган. Унинг яқинларининг сўзларига кўра, қиз Қороқўл шаҳридаги дўсти ҳузурига кетаётган эди.
Кузатув камералари унинг бошқарувида 41 ёшли А.К. бўлган Honda Stream автомобилига ўтирганини қайд этган.
Тергов натижасида эркак қизни Жениш қишлоғидаги «Азамат» пляжи яқинидаги олмазор дарахтзорларига олиб бориб, уни зўрлагани маълум бўлди. Шундан сўнг у қизни қўшни қишлоқдаги кўлга олиб бориб, бўғиб ўлдирган.
Айбдор қурбоннинг жасадини Чўй вилояти Кемин туманидаги Жел-Ариқ автомобиль йўлининг 14-километрида қолдирган.
Эркак жиноят изларини яширишга уринган: машинани ювиб ташлаб, телефони ва SIM-картасидан қутилган. Ҳуқуқ-тартибот идоралари уни Бишкекнинг микрорайонларидан бирида қўлга олишди.
Қизнинг дафн маросими 2025 йил 30 сентябрь куни унинг туғилган қишлоғида бўлиб ўтди. У 11-синфда ўқиган, деб ёзади Kloop.kg.
Айсулуунинг яқинлари дафн куни мамлакат ҳокимиятига мурожаат қилиб, бундай жиноятлар учун жазони кучайтиришни сўрашди, деб ёзади Россиянинг BBC хизмати.
Ўлдиришда гумонланиб қўлга олинган шахсга нисбатан «уни шунчаки қамаб қўймасдан, йўқ қилишсин. Уни тошбўрон қилишсин. У Айсулуунинг жасадига нима қилди?! Унга ҳам худди шундай шафқатсизликни қилишсин», — дея ўлдирилган қизнинг онаси талаб қилди.
Гумонланувчининг онаси Айсулуунинг ота-онасининг олий жазо чорасига бўлган талабига қўшилди: «Айсулуунинг ота-онаси сўраётгани — энг олий чора. Мен ҳам уни қўллаб-қувватлайман. Шундай бўлиши керак».
Президентнинг матбуот котиби давлат раҳбари Айсулуу ишини шахсий назоратга олганини маълум қилди.
Жамоат реакцияси
17 ёшли Айсулууни зўрлаш ва ўлдириш ҳақидаги хабар Қирғизистонда кенг жамоатчилик муҳокамасига сабаб бўлди, деб қайд этади Россиянинг BBC хизмати. Кўплаб қирғизистонликлар ижтимоий тармоқларда мактаб ўқувчисининг ўлдирилиши ҳақидаги постлар остида педофиллар, зўрловчилар ва қотиллар учун ўлим жазосини қайтариш талаби билан чиқишди, деб ёзади нашр.
Барскоон қишлоғи аҳолиси ҳам Қирғизистон раҳбариятига олий жазо чорасини қайтариш талаби билан мурожаат қилди. «Биз, Барскоон халқи, Президент ва ДХҚ раҳбарига мурожаат қилиб, қонунга ўзгартиришлар киритиш ва ўлим жазосини жорий этишни сўраймиз — қамоқхона уларни тузатолмайди», — дейишди улар куч ишлатар органлари вакиллари билан бўлган учрашувда. 24.kg маълумотларига кўра, учрашувга бир неча юз киши тўпланган.
Жапаровнинг ташаббусини Қирғизистонда таниқли диншунос, мустақил таҳлилий марказ «Диний ҳуқуқ ва сиёсат» директори Қодир Маликов қўллаб-қувватлади. «Бугун кўпчилик аёллар ва болаларни ўлдириш билан боғлиқ зўрлаш ва бошқа жуда шафқатсиз ҳаракатлар учун ўлим жазосини қайтариш бўйича умумхалқ референдумини ўтказишни қўллаб-қувватлайди. Бу диний догмат эмас, балки жамият хавфсизлиги талабидир. Муносиб жазо чораларининг йўқлиги давлатга ишончнинг пасайишига олиб келади», — деди.
Бироқ, Қирғизистоннинг бир қатор ҳуқуқ фаоллари ва юристлари ўлим жазосини қайтаришга қарши чиқди.
Ҳуқуқ фаоли Назгул Турдубекова ўлим жазоси жинсий зўравонлик муаммосини ҳал қила олмаслигини таъкидлади. «Қизлар ва аёлларни ўлдириш ҳолатларининг деярли ҳаммаси илгари зўрлаш ва ўлдириш учун судланган шахслар томонидан содир этилган. Булар шунчаки ўтиб кетаётган одамлар эмас, балки шафқатсизлик кўрсатишга мойил бўлган шахслар эди. Шунинг учун давлат органлари томонидан улар доимий коррекцион терапиядан ўтиши ва ИИВ назоратида бўлиши учун мониторинг тизимини жорий этиш зарур», — деди.
Турдубекова терговчилар ва судлар ишида хатоликлар бўлиши хавфи ҳам катта эканлигини қўшимча қилди. «Қирғизистонда ДНК-экспертизалари ўтказилмаяпти. Нотўғри қарорлар чиқирилиши мумкин, натижада бегуноҳ одамлар қатл этилиши мумкин, бу ҳолда эса инсонлар ҳаётини қоплаб бўлмайди», — деди.
«Адолат» ҳуқуқий клиникаси раҳбари Чолпон Жакупова бундай ташаббусларни қабул қилиш нафақат техник нуқтаи назардан, балки мақсадга мувофиқлик нуқтаи назаридан ҳам жиддий ишлашни талаб қилишини қайд этди.
«Муаммо жазоларнинг шафқатсизлигидан қўрқишда эмас. Муаммо ҳуқуқ-тартибот тизими фаолиятини назорат қилишнинг заифлигида… Жаҳон тажрибаси шуни аниқ кўрсатади: жазолар қаттиқ бўлишига қарамай, жиноятчилар бундан қўрқмайдилар… Бу масалани тарбия ва маданият орқали ҳал қилиш керак», — деди Жакупова. У қоида тариқасида Конституцияга ўзгартириш киритиш умумхалқ референдумини талаб қилишини қўшимча қилди.
Адвокат ва юрист Нурбек Тоқтақунов жиноятларнинг асосий олдини олиш бу жазонинг муқаррарлиги эканлигини таъкидлади: «Ўлим жазосига мурожаат қилиш ва уни чақириш, моҳият эътибори билан, профанациядир. Чунки жиноятчилар коррупция борлигини ва жазодан қутилиш мумкинлигини билади. Асосийси — кимга ва қачон тўлашни билиш. Ҳозирги ҳолат — бу милициянинг лоқайдлигининг яна бир намунаси. Шунинг учун бу таклиф (ўлим жазосини қайтариш ҳақидаги) моҳият эътибори билан кенг жамоатчиликка қаратилган популистик баёнот».
