Ўзбекистон 2030 йилгача инвестицион рейтингга эришиш ва 29 та йирик давлат корхонасини хусусийлаштиришни якунлашни мақсад қилиб қўйган. Бу ҳақда Бош вазир ўринбосари — Иқтисодиёт ва молия вазири Жамшид Қўчқоров 2025 йил 23 октябрь куни Тошкентда Franklin Templeton — Ўзбекистон Миллий инвестиция фонди бошқарувчиси томонидан ташкил этилган Investor Day’да сўзлаган нутқида маълум қилди.
Унинг сўзларига кўра, Президент Шавкат Мирзиёев ҳукуматга 2030 йилгача кредит рейтингини инвестиция даражасидаги BBB+ гача етказиш бўйича топшириқ берган. «Бу бизнинг давом этаётган ислоҳотларга ва барқарор иқтисодий ўсишга содиқлигимизни акс эттиради», — дея таъкидлади.
Қўчқоров 2025 йил июнь ойида Ўзбекистоннинг суверен рейтинги BB- дан BB+ га кўтарилганини ва S&P агентлиги прогнозларни «позитив» даражасида белгилаганини эслатди.
«Бу мамлакатнинг халқаро бозорларда ўсиб бораётган молиявий ишончлилигининг тарихий эътирофи бўлди», — деди вазир.
Вице-премьернинг хабар беришича, 16 та йирик давлат корхонаси аллақачон S&P агентлигидан халқаро кредит рейтингларини олган, уларнинг аксарияти BB даражасида.
«Яна бир қатор корхоналар ҳозирда рейтинг баҳолаш жараёнидан ўтмоқда. Бундан ташқари, бир нечта компаниялар аллақачон ESG-рейтингларини олган», — дея қайд этди у.
Вазирнинг таъкидлашича, «корпоратив бошқарув, шаффоф молиявий ҳисобот, кредит ва ESG-рейтинглар соҳасидаги ютуқлар иқтисодиётни трансформация қилишнинг кейинги босқичи — хусусийлаштириш ва капитал бозорини ривожлантириш учун асос бўлди».
У Ўзбекистоннинг ҳуқуқий базасини халқаро капитал бозори стандартларига тўлиқ мос келишини таъминлаш учун миллий қонунчиликка ўзгартиришлар киритилаётганини қўшимча қилди.
Хусусийлаштириш ва IPO
Қўчқоров қайд этганидек, Ўзбекистон давлат корхоналарини трансформация қилиш ва хусусийлаштириш дастурини амалга оширишни давом эттирмоқда.
Осиё тараққиёт банки ва Жаҳон банки билан биргаликда 2026—2030 йилларга мўлжалланган давлат корхоналари ва банкларни хусусийлаштириш стратегияси тайёрланмоқда. Ҳужжат 2025 йил охиригача тасдиқланиши кутилмоқда.
Президент фармонига (ПФ-145) мувофиқ, Ўзбекистон 2028 йил охиригача 29 та йирик давлат корхонасини (UzAuto Motors, UMS, Ўзметкомбинат, Навоийазот, электр станциялари ва бошқалар) хусусийлаштиришни режалаштирмоқда. Дастур телекоммуникация, энергетика ва тоғ-кон саноати каби асосий секторларни қамраб олади.
Унинг сўзларига кўра, кейинги 3 йил давомида 12 та йирик корхона ички ва халқаро биржаларда акцияларнинг оммавий ва иккиламчи жойлаштирилишини (IPO ва SPO) ўтказади. Миллий инвестиция фонди институционал инвесторларни жалб қилиш ва янада ликвидли ва диверсификацияланган бозорни шакллантириш учун акцияларнинг 75% гача жойлаштириш имконияти билан Тошкент ва Лондонда икки томонлама листингга тайёргарлик кўрмоқда.
«Миллий инвестиция фонди хорижий инвесторларнинг Ўзбекистон иқтисодиётидаги иштирокини кенгайтиришда асосий роль ўйнайди», — дея қўшимча қилди Қўчқоров.
У, шунингдек, очиқ аукционларда сотиладиган 150 дан ортиқ акциялар пакетлари рўйхати тасдиқланганини маълум қилди. Активлар энергетика, қурилиш, саноат, транспорт, телекоммуникация, суғурта ва хизмат кўрсатиш соҳаларининг кенг доирасини қамраб олади.
Корпоратив бошқарув ислоҳоти
«Биз компанияларнинг халқаро стандартларга мос келишини таъминлаш учун корпоратив бошқарув ислоҳотини ҳам илгари сурмоқдамиз», — дея таъкидлади вазир.
Кузатув кенгашларидаги мустақил директорлар улуши 25% га етди. «Кейинги мақсад — бу кўрсаткични 50% га етказиш», — деди Қўчқоров.
У барча йирик давлат корхоналари халқаро стандартларга (МҲХС) мувофиқ молиявий ҳисоботларни эълон қилишни бошлаганини ва етакчи халқаро компаниялар томонидан аудитдан ўтаётганини қайд этди.
Кейинги қадам сифатида МҲХС бўйича ярим йиллик ҳисоботларни жорий этиш бўлади, бу фаолият ҳақидаги маълумотларни тез-тез очиб бориш ва инвесторларга долзарб молиявий маълумотларни тақдим этиш имконини беради.
«Яқинда қабул қилинган Президент фармони барча давлат компаниялари учун МҲХС бўйича ҳисоб юритишни мажбурий қилиб белгилади ва миллий бухгалтерия ҳисоби стандартлари халқаро стандартларга мослаштирилади. Бу ислоҳот МҲХСга ўтишни якунлайди ва Ўзбекистоннинг молия тизимининг глобал стандартларга тўлиқ мос келишини таъминлайди», — дея хулоса қилди Қўчқоров.
Рейтинг
Суверен кредит рейтинги — бу давлатнинг қарз мажбуриятларини бажариш қобилиятини баҳолаш. У халқаро рейтинг агентликлари (S&P, Moody’s, Fitch каби) томонидан берилади ва инвесторлар, кредиторлар ва халқаро ташкилотларнинг мамлакатга бўлган ишончининг муҳим кўрсаткичи бўлиб хизмат қилади.
Рейтинг қанча юқори бўлса, инвесторлар учун хавф шунчалик паст бўлади, демак — хорижий компаниялар, банклар, фондлардан пул жалб қилиш шунчалик осон ва арзон бўлади.
Юқори рейтингга эга давлатлар камроқ фоиз билан қарз олиши мумкин, чунки улар ишончлироқ ҳисобланади.
Баъзи йирик инвесторлар ва фондлар фақат муайян рейтингга эга давлатлар билан, масалан, «BB» ёки «BAA» дан паст бўлмаган рейтингга эга давлатлар билан ишлаши мумкин.
Рейтинг — бу ўзига хос «ишонч ёрлиғи» бўлиб, мамлакатдаги макроиқтисодий, фискал ва сиёсий вазият қанчалик барқарор ҳисобланишини кўрсатади.
