Газ ва электр энергияси тарифларининг оширилиши ҳамда Ўзбекистондаги субсидиялар тизимининг ислоҳ қилиниши 2024 йилда кутилганидан ҳам яхшироқ фискал натижаларга олиб келди. Бу ҳақда мамлакатнинг кредит рейтингини илк бор оширган Fitch Ratings халқаро рейтинг агентлиги ҳисоботида айтилади.
Ўзбекистоннинг 2024 йилдаги консолидациялашган бюджет тақчиллиги ЯИМнинг 3% атрофида ташкил этди, бу ҳукуматнинг мақсадли кўрсаткичидан (ЯИМнинг 4%) яхшироқ бўлди. Бунга даромадларнинг ўсиши ва энергия ресурслари субсидияларининг қисқариши — уларнинг ҳажми икки баравар, ЯИМнинг 1%дан камроққача камайиши сабаб бўлди.
Агентликнинг прогноз қилишича, 2025-2026 йилларда бюджет тақчиллиги харажатларни жиловлаш йўналиши сақланиб қолган ҳолда ўртача ЯИМнинг 3% атрофида бўлади. Солиқ тушумларини ошириш бўйича ислоҳотлар қўшимча буфер яратиши мумкин.
Fitch шунингдек, давлат корхоналари секторидаги ислоҳотларнинг боришига эътибор қаратди. Уларнинг сони қисқармоқда, 18 та йирик компаниядаги давлат улушлари Миллий инвестиция фондига ўтказилган, мустақиллик ва бошқарув сифатини ошириш учун қайта ташкил этиш ва қайта тузиш давом этмоқда.
Агентлик маълумотларига кўра, яқин 2 йил ичида давлат қарзининг ЯИМга нисбати (ташқи кафолатларни ҳисобга олмаганда) тахминан 32%ни ташкил этади — бу ўхшаш «BB» рейтингига эга мамлакатлар учун ўртача кўрсаткичдан (тахминан 54%) сезиларли даражада паст. Қарзнинг қарийб 89% хорижий валютада ҳисобланган, бироқ унинг катта қисми имтиёзли шартларда жалб қилинган. Ташқи қарзни тўлашнинг ўртача муддати — 9 йилдан ортиқ.
Ўзбекистонда иқтисодий ўсиш, Fitch прогнозларига кўра, юқори бўлиб қолади — 2025-2026 йилларда 6,3% (ўхшаш мамлакатлар орасида ўртача кўрсаткич — 3,8%). 2025 йилнинг биринчи чорагида ЯИМ йиллик ҳисобда 6,8%га ўсди.
Шу билан бирга, иқтисодиётнинг Россияга юқори даражада боғлиқлиги сақланиб қолмоқда, бу мамлакат экспортнинг тахминан 13,7%ни, импортнинг 20,4%ни ва пул ўтказмалари ҳажмининг 77%ни ташкил этади.
Республиканинг халқаро захиралари 2024 йил охиридаги 41 миллиард доллардан 2025 йил июнь ойи бошига келиб 49,7 миллиард долларгача ошди. Уларнинг ҳажми ташқи тўловларни 10 ойдан кўпроқ қоплашга қодир — бу «BB» рейтингига эга мамлакатлар учун ўртача кўрсаткичдан 2 баравардан кўпроқ. Шу билан бирга, захираларнинг қарийб 77% олтинга тўғри келади, бу хомашё нархларининг ўзгаришига нисбатан заифликни таъкидлайди.
Хомашё экспортига қарамлик юқорилигича қолмоқда — 2024 йилда унинг умумий ташқи тушумлардаги улуши қарийб 30%ни ташкил этди. Шу билан бирга, хизматлар экспортининг улуши ошмоқда — 2024 йилда улар барча экспорт тушумларининг қарийб 25%ини таъминлади (2021 йилда — атиги 14%).
Fitch шунингдек, инфляция динамикасига эътибор қаратди. Марказий банк инфляцион таргетлаш режимида босқичма-босқич жорий этишни давом эттирмоқда ва 2025 йилда асосий ставкани 0,5 фоиз пунктга — 14%гача оширди. Агентлик прогнозларига кўра, инфляция 2024 йилдаги 9%дан 2026 йилда 7%гача секинлашади, аммо барибир Марказий банкнинг мақсадли даражасидан (5%) юқори бўлади.
Банк сектори барқарорлигича қолмоқда: хусусий капитал рентабеллиги қарийб 7%, капитал етарлилик коэффициенти қарийб 17%, миллий ҳисобот бўйича муаммоли кредитлар улуши 4%, гарчи халқаро молиявий ҳисоботлар стандартлари (ХМҲС) бўйича бу кўрсаткич 10%га яқин баҳоланмоқда. Депозитларнинг долларлашуви 2025 йил март ойида 24,5%гача камайди (2020 йил бошидаги 40%дан).
Берилган кредитларнинг умумий ҳажмидаги имтиёзли кредитлар улуши 2025 йил апрель ойида 23%гача пасайди (2024 йил июнидаги 28%дан). Бироқ, бу кўрсаткич ҳали ҳам сезиларли ва пул-кредит сиёсати сигналларини узатиш самарадорлигини чеклайди.
Fitch ўзининг ESG-баҳолашда Ўзбекистонда бошқарув сифати ва коррупция назорати халқаро мезонлар бўйича ҳали ҳам паст даражада эканлигини таъкидлади.
Тарифлар
2024 йил 1 майдан бошлаб, олдинги оширишдан беш йил ўтгач, энергия истеъмолининг ижтимоий нормалари жорий этилди. Ўшанда аҳоли учун электр энергиясининг базавий тарифи ижтимоий норма доирасида 1 кВт/соат учун 295 сўмдан 450 сўмгача (+52,5%), газ учун эса 1 кубометр учун 380 сўмдан 650 сўмгача (+71%) ошди. Истеъмол ҳажми ошганда тарифлар сезиларли даражада ошади.
2025 йил 1 майдан бошлаб тарифларнинг янги оширилиши юз берди. Базавий электр энергияси нархи яна 33,3%га ошиб, 1 кВт/соат учун 600 сўмга етади, газ нархи 53,8%га ошиб, 1 кубометр учун 1000 сўмни ташкил этади.
2026 йилдан бошлаб Ўзбекистонда электр энергияси ва газ тарифлари ҳар йили 1 майдан инфляцияни ҳисобга олган ҳолда, лекин 10%дан ошмаган ҳолда оширилади, гарчи кейинги йилдан уларни камида 3 йилга мустаҳкамлаш режалаштирилган эди.
Ўзбекистон ҳукумати аввалроқ газ ва электр энергияси нархларини ўтган йилги ва янги тарифлар оширилишига қарамай субсидиялашни давом эттиришни режалаштирган эди. 2025 йилда давлат бюджетидан газ, электр энергияси ва иссиқлик таъминоти учун субсидиялар сифатида 12,3 трлн сўм ажратилиши режалаштирилган. Вице-премьер Жамшид Қўчқоровнинг сўзларига кўра, бу амалиётни фақат 2028 йилдан бошлаб тўхтатиш режалаштирилган.
