Қарийб етти ой олдин қабул қилинган Тошкентнинг 2045 йилгача бўлган бош режасига ўзгартиришлар киритиш режалаштирилмоқда. Бу ҳақда 2025 йил 17 июль куни Савдо-саноат палатасида бўлиб ўтган учрашувда тадбиркор, Murad Buildings қурилиш компанияси асосчиси Мурод Назаров маълум қилди.
«Худо хоҳласа, ҳозир Тошкент бош режасига тузатишлар киритилмоқда, биз кутяпмиз. Тез орада у нашр этилади деб умид қиламиз. [Бош режага кўра], келажакда қурилиш асосан реновация ва реконструкция ҳудудларида олиб борилади», — деди.
Тадбиркор дарахтларни кесишга мораторий мавжудлигига қарамай, қурилиш ишларини олиб боришда техника кўпинча дарахтларга зарар етказишини таъкидлади.
«Дарахтлар, албатта, халақит беради. Ва улар барибир у ёки бу тарзда кесиб ташланади. Илгари уларнинг ўйламасдан кесилганлиги сабабли катта шов-шув юзага келди ва мораторий жорий этилди. Аммо амалда, реконструкция ва реновацияда ҳам, техникани олиб кириш учун дарахтлар халақит беради. Кейин дарахтлар барибир кесиб ташланади», — дея қайд этди у.
Мурод Назаров тақиқлар «фақат коррупцияни кучайтиришини» таъкидлади ва улар ўрнига дарахтларни олдиндан экиш — «дарахтлар банки» деб аталадиган тизимни яратиш орқали мажбурий компенсация механизмини жорий этишни таклиф қилди. Ундан қурилиш компаниялари ҳам, учинчи томон компаниялар ҳам фойдалана олиши мумкин эди.
«Биз кейинги йилларда қаерда ва қанча қурилиш қилишимизни, эҳтимол қанча дарахт кесишга тўғри келишини тахминан биламиз. Шундай қилиб, олдиндан тегишли туман доирасида дарахтлар экиш керак. Эртага, масалан, бешта дарахтни кесишга тўғри келса, — аллақачон бошқа, керакли диаметрдаги дарахтлар экилган бўлсин. Меъёр бор: битта катта дарахт, айтайлик, 10 та янги дарахтга тенг. Экилган дарахтлар ҳокимлик балансига ўтказилади», — деди.
Мурод Назаров компенсацияда дарахт танасининг ўлчамини ҳисобга олишнинг тахминий тартибини таклиф қилди: «Агар, айтайлик, диаметри 40 см бўлган дарахт кесилса, регламентда шундай ёзиш мумкин: унинг ўрнига, масалан, диаметри 15-20 см бўлган 10 та дарахт экиш керак».
Тадбиркор баъзи ҳолларда қурилиш компаниялари диаметрга нисбатан ҳисоблаганда ҳатто 3-4 баравар кўп дарахт экишга тайёр эканлигини қўшимча қилди.
Бундай тизим бошқа компанияларни ҳам рағбатлантириши мумкин, деди Murad Buildings асосчиси:
«Айтайлик, Murad Buildings [Миробод туманида] 1000 та дарахт экди. Бунинг эвазига у, масалан, бошқа жойда 50 та дарахтни кесиш ҳуқуқини олиши мумкин. Учинчи шахслар ҳам олдиндан дарахт экиб, кейин қурувчиларга „лимитларни“ сотиши мумкин эди. Ҳамма қаерга дарахт экишни излай бошлайди», — деди у.
«Агар бу ишга учинчи шахслар киришса — бу ҳам яхши. Агар қурилиш компанияси ўзи экмаса, унинг „лимитини“ шу учинчи шахслардан сотиб олсин. Ўшанда дарахт экиш инвестицияга ўхшаш нарсага айланади», — деди тадбиркор.
«Мораторий — муҳокама мавзуси эмас»
Олий Мажлис Қонунчилик палатаси депутати Бобур Бекмуродов дарахтларни кесишни қонунийлаштириш уринишларига қарши чиқди.
«Мораторий — муҳокама мавзуси эмас. Девелопер дарахтларни кесишни қонунийлаштириш керак дейди. Экологлар девелоперлар ўз уйларини шаҳар ташқарисида қурсин дейишади. Ҳақиқат қаердалигини ким белгилайди? Жамоатчилик. Бугун одамлар шаҳар марказини қуришни эмас, балки яшил ҳудудларни кўпайтиришни ёқламоқда», — дея таъкидлади у.
Бекмуродов кесилган дарахтлар ўрнига янги дарахтлар экиш ҳақидаги далилларни ҳам танқид қилди.
«Битта чинор соя бериши учун 7-10 йил керак. Ушбу механизмни таклиф қилаётган девелопер аввалги йилларда дарахт экканми ва боғ яратганми?» — сўради парламентарий.
«Газета.uz» аввалроқ АҚШ, Европа ва Россияда яшил майдонларни йўқ қилиш учун жазоларни ўрганган ва уларни Ўзбекистон билан таққослаган эди. Хорижий мамлакатларда дарахтларни йўқ қилиш учун 10 йилгача озодликдан маҳрум қилиш ёки 8 миллион долларгача жарима солиш мумкин.
Бош режа
Тошкентнинг 2045 йилгача бўлган бош режаси (биринчи босқич — 2030 йилгача) ўтган йил 24 декабрдаги Ўзбекистон ҳукумати қарори билан тасдиқланган эди.
2025 йил июнь ойида 3 та компания Тошкентда баланд қаватли турар-жой мажмуалари қуриш ташаббуси билан чиққани маълум бўлди. Лойиҳалардан бири — «Фотон» заводи ўрнида 53 қаватли минора. Бошқа бир турар-жой мажмуаси Давлат геология қўмитасининг собиқ ҳудудида, учинчиси эса Magic City рўпарасида қурилиши мумкин. Барча биноларнинг қаватлари бош режа параметрларидан ошиб кетган.
Қурилиш ва уй-жой коммунал хўжалиги вазирлиги бўлим бошлиғи Азиз Ҳалилов Spot нашрига бош режада биноларнинг рухсат этилган қаватлар сони муайян ҳудуднинг сейсмик чидамлилигини ҳисобга олган ҳолда аниқланишини маълум қилди. Лойиҳаларни амалга оширишдан олдин илмий-тадқиқот институтларида мажбурий экспертизадан ўтказилади, қурилишга рухсатномалар эса тасдиқланган бош режага қатъий мувофиқ равишда берилади.
«Ҳозир Тошкент бош режасига ўзгартиришлар киритиш мақсадида таҳлил ўтказилмоқда. Амалдаги ҳужжатда баъзи участкалар учун рухсат этилган баландликнинг эскирган ҳисоб-китобларидан фойдаланилган. Масалан, бош режада 5 қаватли баландлик кўрсатилган, ҳолбуки, аслида бу ҳудудларда 16 қаватгача қурилиш мумкин», — деди Азиз Ҳалилов.
Юқоридаги вазият ижтимоий тармоқларда қизғин суҳбатларга сабаб бўлди ва 2025 йил 19 июль куни, Kun.uz Мурод Назаров билан суҳбат уюштирди. Ушбу суҳбат давомида Murad Buildings раҳбари ўз фикрларини қўшимча изоҳлар билан тўлдирди.
