Олий Мажлис Сенати 2025 йил 4 сентябрь куни қонунчиликка киритилган, маҳкумларга қамоқда китоб ўқиганлари учун озодликдан маҳрум этиш муддатини қисқартиришни талаб қилиш имконини берувчи ўзгартиришларни маъқуллади. Бу ҳақда парламент юқори палатаси матбуот хизмати хабар берди.
Хусусан, Жиноят кодексига 74-1-модда киритилмоқда. У махсус рўйхатдаги китобларни ўқиш орқали тузалиш йўлига кирган маҳкумларнинг жазо муддатини қисқартириш имконини беради. Ушбу рўйхат Республика Маънавият ва маърифат маркази томонидан тасдиқланади ва ундаги адабиётлар “тўғри маънавий-ахлоқий қадриятларни” шакллантиришга қаратилган, дейилади хабарда.
Ўқилган ҳар бир китоб учун муддат 3 кунга, лекин йилига 30 кундан кўп бўлмаган миқдорда қисқартирилиши мумкин. Маҳкумга бундай чора қўллаш мумкинлиги тўғрисидаги қарорни махсус комиссия қабул қилади, сўнгра у колония маъмуриятининг тақдимномаси ёки маҳкум ёки унинг ҳимоячисининг илтимосномасига кўра суд томонидан тасдиқланиши керак.
Мудофаа ва хавфсизлик қўмитаси раиси Қутбиддин Бурхонов комиссия таркибига жамоатчилик вакиллари – маҳаллий кенгашлар депутатлари, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари фаоллари, жамиятнинг обрўли аъзолари, шунингдек, ахлоқ тузатиш муассасалари маъмурияти кириши кераклигини таъкидлади. Унинг ишини ташкил этиш ва маҳкумлар учун имтиҳонлар тартибини Вазирлар Маҳкамаси белгилайди.
Бурхоновнинг сўзларига кўра, ўзгартиришлар жазо муддатини тўлиқ ўташи шарт бўлган маҳкумларга тааллуқли. Бугунги кунда 43 минг маҳкумнинг тахминан 13,5 мингги шулар жумласидан. Меъёр умрбод қамалганларга нисбатан татбиқ этилмайди.
Сенатор Абдусаид Кучимов оғир жиноятлар содир этган жиноятчилар айнан китоблар туфайли нормал ҳаётга қайтган кўплаб мисоллар борлигини қайд этди.
«Бир қатор хорижий мамлакатларда маҳкумлар атайлаб китоблар билан рағбатлантирилади, уларни тузатиш ва тўғри йўлга қайтариш учун адабиётлар билан тақдирланади», — деди сенатор.
У ижрога, яъни маҳкумларга ўқиш учун айнан қандай китоблар тавсия этилишига алоҳида эътибор қаратиш кераклигини таъкидлади.
«Жазони ижро этиш муассасаларида китобларни танлаш билан шуғулланадиган одамлар етарлича компетент бўлиши керак. Муассаса ходимлари орасида маҳкумлар билан китобларнинг ғоялари ва мазмунини муҳокама қила оладиган, уларнинг дунёқараши учун қанчалик фойдали эканлигини тушунтира оладиган, маслаҳат бера оладиган, ёрдам ва йўналтира оладиган мутахассислар бўлиши муҳимдир. Шу муносабат билан мен савол бермоқчиман: бугунги кунда ахлоқ тузатиш муассасаларида бундай ходимлар борми?» — деб сўради сенатор.
Унга Ички ишлар вазири ўринбосари Бекмурод Абдуллаев жавоб берди. Унинг сўзларига кўра, ички ишлар органлари тизимида бундай лавозимларга олий педагогик, психологик ёки юридик маълумотга ва амалий тажрибага эга бўлган шахслар тайинланади. Ушбу мутахассислар аллақачон маҳкумларни тузатишга ўз ҳиссаларини қўшмоқда, деди.
«Маҳкумларнинг китоб ўқиганлиги фактини тасдиқловчи имтиҳонларни ўтказишга фақат жазони ижро этиш муассасалари ходимлари эмас, балки жамоатчилик вакиллари, депутатлар ҳам жалб қилинади. Бундан ташқари, олий, мактабгача ва мактаб таълими тизимида иш тажрибасига эга мутахассисларни жалб қилиш ҳам кўзда тутилган», — деди вазир ўринбосари.
У, шунингдек, ахлоқ тузатиш муассасалари кутубхоналарида 214 733 номдаги китоблар – бадиий, маънавий-маърифий ва бошқалар ўзбек, рус, инглиз тилларида, шунингдек, Брайль шрифтида нашр этилган китоблар борлигини таъкидлади.
«Маҳкумлар қайси китобларни катта қизиқиш билан ўқишлари аниқланди. Охирги 8 ойда, масалан, Тоҳир Маликнинг «Одамийлик мулки», Тўғай Муроднинг «Отамдан қолган далалар», Ўткир Ҳошимовнинг «Икки эшик ораси» ва «Дунёнинг ишлари», Ўлмас Умарбековнинг «Одам бўлиш қийин» асарлари, шунингдек, жаҳон адабиётидан – Фёдор Достоевскийнинг «Идиот» ва «Жиноят ва жазо» романлари. Аудиокитоблар ҳам бор, биз уларнинг қайсилари кўпроқ тингланаётганини таҳлил қилмоқдамиз», — деди Бекмурод Абдуллаев.
Аввалроқ, Ички ишлар вазири ўринбосари – Ўзбекистон ИИВ ҳузуридаги Тергов департаменти бошлиғи Рамазон Ашрапов ушбу қонунни Олий Мажлис Қонунчилик палатасида февраль ойида кўриб чиқиш чоғида шартли равишда озод қилиш ёки жазони енгилроғи билан алмаштириш масалаларини ҳал қилишда (ЖКнинг 73 ва 74-моддалари асосида) маҳкумнинг ушбу дастурда иштироки инобатга олинишини маълум қилган эди.
