Олий Мажлис Қонунчилик палатаси 2025 йил 12 март куни бўлиб ўтган йиғилишда гумондор ва айбланувчиларнинг чиқиш ҳуқуқи тергов, суриштирув органлари, прокуратура ёки суд томонидан чекланиши мумкинлиги ҳақидаги қонун лойиҳасини кўриб чиқди.
Бош прокурорнинг ўринбосари Шерзод Тухтабоевнинг сўзларига кўра, баъзи ҳолатларда жиноят содир этган шахсларга эҳтиёт чораси сифатида ҳибсга олиш белгиланмайди, бу эса уларга Ўзбекистон ҳудудини тарк этиб, тергов ёки суддан яширинган ҳолда қолиш имкониятини яратади.
Бу эса ўз навбатида жабрланувчиларнинг ҳуқуқларини тиклаш ва етказилган зарарни қоплаш эҳтимолини пасайтиради, деб таъкидлади у.
Жиноят-процессуал кодексида гумондорлар ва айбланувчиларга чиқишни чеклаш имкониятини берувчи нормалар мавжуд эмас. Улар чиқиш ёки ҳибсга олинмаслик мажбуриятини имзолаган, кафолат хати берган, гаров тўлаган ёки уй қамоғида бўлган ҳолларда ҳам, ҳуқуқ-тартибот органлари уларнинг хорижга чиқишини чеклаш имконига эга эмас.
Таҳлилларга кўра, 2020—2024 йилларда тергов ва суддан қочган 23 863 киши қидирувга берилган. Улардан 21 338 нафари (89,4%) Ўзбекистон ҳудудини тарк этишга муваффақ бўлган.
Қонун лойиҳаси айрим қонун ҳужжатларига ўзгартишлар киритишни назарда тутади. Агар гумондор, айбланувчи ёки судланувчининг ҳурматли сабабларсиз Ўзбекистон ҳудудини тарк этиши ва тергов ёки суддан қочиши учун «етарли асослар» мавжуд бўлса, ҳуқуқ-тартибот органлари унинг чиқиш ҳуқуқини вақтинчалик чеклаши мумкин.
Чеклов фақат суд қарори асосида жорий этилади. Унга нисбатан шикоят ёки аппеляция бериш мумкин.
Айрим ҳолларда шахсларга Ўзбекистонни тарк этишга рухсат берилиши мумкин:
- хориждаги жиноят ишларида иштирок этиш учун;
- чет элда даволаниш учун;
- қариндошининг вафоти муносабати билан.
Депутат Зухриддин Мавлонов қонун лойиҳасида «етарли асослар» тушунчасига аниқлик киритилмаганини таъкидлади. Шунингдек, бу нормалар Ўзбекистон Конституциясида кафолатланган айбсизлик презумпциясига зид келмаслигини сўради.
Бош прокурорнинг ўринбосари Шерзод Тухтабоев айни вақтда ҳибсга олиш, уй қамоғи ва қўлга олиш каби мажбурий чоралар амалга оширилаётганини таъкидлади. «Бу ҳуқуқбузарлик эмас. Бундай чоралар жиноят ва суд амалиётида мавжуд. Бу масала терговчи ва судья томонидан иш материалларига асосан мустақил ҳал қилинади», — деди у.
Ҳужжатни ишлаб чиқишда қуйидаги давлатларнинг тажрибаси ўрганилган: Италия, Россия, Беларусь, Сербия, Молдова, Испания, Франция, Германия ва Буюк Британия.
Қонун лойиҳаси биринчи ўқишда қабул қилинди: 130 депутат «ҳа» деб овоз берди, 3 нафари овоз бермади, қаршилар ва бетарафлар бўлмади.
