Ўзбекистонда йиллик даромад декларациясини топшириш бўйича иккита шаҳарда эксперимент бошланади. Бу нақд пулсиз ҳисоб-китобларни кенгайтириш ва норасмий иқтисодиёт улушини қисқартириш бўйича президентнинг 2025 йил 10 декабрдаги фармонида назарда тутилган.
Ҳужжатга кўра, 2026 йил 1 мартдан бошлаб эксперимент тариқасида солиқ органлари ходимлари, шунингдек, Навоий ва Чирчиқ шаҳарларида рўйхатдан ўтган жисмоний шахслар йиллик даромад декларациясини топширишлари мажбурий бўлади.
Тизим қандай ишлайди?
Эксперимент доирасида жисмоний шахсларнинг харажатлари вазирлик ва идоралар маълумотлари, солиқ органларининг махсус мобил иловаси орқали рўйхатдан ўтган фискал белгили харид чеклари, шунингдек, электрон ҳисобварақ-фактуралар асосида ҳисобланади.
Декларация махсус электрон платформа орқали соддалаштирилган шаклда топширилади.
Солиқ базаси даромадлар ва харажатлар тўғрисидаги рақамли маълумотлар асосида автоматик равишда аниқланади. Агар маълумотлар етарли бўлмаса, жисмоний шахсларга мобил илова орқали етишмаётган маълумотларни мустақил равишда қўшиш имконияти берилади.
Фармонда аниқланган маълумотлар бўйича қўшимча солиқ ҳисоблаш амалга оширилмаслиги назарда тутилган. Эксперимент иштирокчиларига нисбатан ҳуқуқий таъсир чоралари қўлланилмайди.
Солиқ қўмитаси Иқтисодиёт ва молия вазирлиги, Адлия вазирлиги, Ҳисоб палатаси ва Рақамли технологиялар вазирлиги билан биргаликда икки ой муддатда Вазирлар Маҳкамасига экспериментал тизимни жорий этиш бўйича қарор лойиҳасини киритиши лозим.
2025 йил апрель ойида Солиқ қўмитаси раисининг биринчи ўринбосари Мубин Мирзаев жисмоний шахсларнинг даромадларини тўлиқ ҳисобга олиш учун ягона маълумотлар базаси ва IT-тизим яратилаётганини маълум қилган эди. Унинг сўзларига кўра, жисмоний шахслардан олинадиган солиқлар бўлими аллақачон солиқ тўловчиларни сегментлашга киришган.
«Агар Ўзбекистон аҳолиси 38 миллионга яқин бўлса, уларнинг 18 миллиондан ортиғи жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиғини тўлаши шарт. Биз ушбу гуруҳни сегментлаштирмоқчимиз. Энг юқори даромадга эга бўлган жисмоний шахслардан солиқларни ундириш ва тўлаш учун алоҳида чоралар ишлаб чиқдик. Ўйлайманки, биз уларнинг тўлиқ базасини шакллантира оламиз», — деган.
«Газета.uz» билан суҳбатда у, Солиқ кодексига (393-модда) мувофиқ, жисмоний шахслар ўз даромадлари тўғрисидаги декларацияни тўлдиришлари ва уни солиқ органларига топширишлари, шундан сўнг солиқларни тўлашлари шартлигини аниқлаштирган.
Бироқ, Мирзаевнинг сўзларига кўра, кўплаб жисмоний шахслар, жумладан артистлар ёки умуман декларация топширмайдилар, ёки унда барча даромадларини кўрсатмайдилар. Бундай ҳолларда солиқ органлари мавжуд маълумотларга таяниб, солиқларни қўшимча ҳисоблаш ва ундириш ҳуқуқига эга.
Мажбурий декларация қилиш тартибини кучайтириш, Солиқ қўмитаси вакили таъкидлаганидек, биринчи навбатда давлат органлари ходимлари, шунингдек, иш ҳақидан ташқари қўшимча даромад олувчи жисмоний шахслар учун режалаштирилган, деган эди қўмита раҳбарининг биринчи ўринбосари.
Эслатиб ўтамиз, давлат хизматчиларининг даромадлари ва мол-мулкини декларация қилиш тўғрисидаги қонунни 2017 йилдан бошлаб қабул қилиш режалаштирилган эди. Президент баҳорда қонун лойиҳасини халқ муҳокамасига эълон қилишни топширган эди, бироқ ҳужжат қабул қилинмади.
