Ўзбекистонда электр энергияси, газ ва нефть маҳсулотларидан фойдаланиш устидан назоратни кучайтириш мақсадида қонунчиликка ўзгартиришлар киритиш режалаштирилмоқда. Депутатлар 2025 йил 24 июнь кунги йиғилишда тегишли қонун лойиҳасини биринчи ўқишда қабул қилдилар.
Олий Мажлис Қонунчилик палатасида сўзга чиққан Электр энергияси, нефть маҳсулотлари ва газдан фойдаланишни назорат қилиш инспекцияси бошлиғи Илҳом Нигматуллаев мамлакатда энергия ресурсларини мақсадсиз сарфлаш ҳолатларининг олдини олишда самарасизлик кузатилаётганини маълум қилди.
Унинг сўзларига кўра, 2024 йилда якка тартибдаги тадбиркорлар томонидан электр энергиясини норационал истеъмол қилиш бўйича 17,6 мингта, газдан ёқилғи ёки хомашё сифатида фойдаланиш қоидаларини бузиш бўйича 7,6 мингта ҳолат аниқланган.
«Ресурслардан норационал фойдаланишга қарши кураш доирасида 8000 дан ортиқ тадбир ўтказилди, бироқ атиги 1279 та маъмурий баённома расмийлаштирилди. 7300 дан ортиқ ҳолат эътиборсиз қолдирилди, чунки улар якка тартибдаги тадбиркорларга тегишли», — деди Нигматуллаев.
У «Малика» электроника бозоридаги савдо нуқталарини мисол қилиб келтирди.
«Оддий мисол: „Малика“ бозорида иккита дўкон ёнма-ён жойлашган. Иккаласида ҳам кундузи чироқ ёниқ, яъни энергия беҳуда сарфланмоқда. Улардан бири МЧЖ сифатида, бошқаси эса ЯТТ сифатида рўйхатдан ўтган. Биринчисига қонунчиликка мувофиқ маъмурий таъсир чораларини қўллашимиз мумкин, иккинчисига эса йўқ. Биз бу муаммони ҳам янги қонун лойиҳасига киритдик», — деди инспекция раҳбари.
Қонун лойиҳасига кўра, «Ўзэнергоинспекция» ёқилғи-энергетика ресурслари билан боғлиқ ҳуқуқбузарликларни расмийлаштириш бўйича аниқ белгиланган ваколатларни олади.
Бундан ташқари, якка тартибдаги тадбиркорлар Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекснинг 100-моддаси (электр ва иссиқлик энергиясини исроф қилиб сарфлаш) ва 103-моддаси (газдан ёқилғи ёки хомашё сифатида фойдаланиш билан боғлиқ қоидабузарликлар) доирасига тушадиган субъектлар қаторига киритилади.
Ички ишлар органлари ходимларига, профилактика инспекторларига ва ФВВ инспекторларига электр энергиясини ёритиш учун хўжасизлик билан фойдаланиш бўйича баённома тузиш ҳуқуқини бериш таклиф қилинмоқда.
Бундан ташқари, Жиноят кодекси ва МЖТКда бундай қоидабузарликлар учун жавобгарликни кучайтириш таклиф этилмоқда.
Нигматуллаев бу ваколатларни бериш заруратини тушунтирди:
«Бугунги кунда мамлакатда 500 мингга яқин юридик истеъмолчи мавжуд. Бизнинг инспекциямизда эса республика бўйича атиги 160 нафар ходим ишлайди. Биз жисмонан ҳаммани қамраб ололмаймиз. Шу боис, ҳудудларда мавжуд бўлган ИИВ ва ФВВ ходимларига ҳам шундай ваколатларни бериш таклиф этилмоқда», — деди.
Қонун лойиҳаси Халқ демократик партияси фракцияси депутати Қизилгул Қосимовада савол туғдирди, унда санкцияларни кучайтиришга эътибор қаратилаётгани, профилактикага эмас, балки аҳолини ҳуқуқий маърифатини оширишга урғу берилиши кераклигидан хавотир билдирди.
«Бутун дунёда ҳуқуқий маърифатга эътибор қаратилади. Жавобгарликни ошириш ҳуқуқбузарликларга қарши курашда қанчалик самарали? Уларнинг оширилиши нимага асосланган? Аҳоли даромадлари ҳисобга олиндими? Ҳозир, масалан, БҲМнинг 10 баравари аллақачон 4 млн 120 минг сўмни ташкил этмоқда», — дея таъкидлади.
Парламент аъзоси бутун дунёда профилактика ва фуқароларнинг ҳуқуқий онгини оширишга устувор аҳамият берилишини қайд этди. «Бундай пайтда жарималарни ошириш қанчалик мақсадга мувофиқ? Бу аҳоли учун ортиқча юк бўлмайдими? Жарималарнинг оширилиши ҳақиқатан ҳам қоидабузарликларнинг олдини олишига кафолат бериш мумкинми?» — дея савол берди.
Қосимова қонун лойиҳаси матнини қайта кўриб чиқишни таклиф қилди:
«Профилактика инспекторларининг ваколатлари кенгайтирилсин, якка тартибдаги тадбиркорлар учун жавобгарлик механизми жорий этилсин. Аммо санкцияларни, менимча, ўзгаришсиз қолдириш керак», — деди.
«Ўзэнергоинспекция» раҳбари тадбиркорлар ва истеъмолчилар учун энергия ресурсларини тежаш бўйича 17 дан ортиқ преференциялар тақдим этилганини билдирди.
Унинг сўзларига кўра, бу соҳада қоидабузарликлар сони ортиб бормоқда, шунинг учун санкцияларни (жарималарни) кучайтириш таклиф қилинган.
«Таъсир чораси сифатида аҳоли ва истеъмолчида қонунни бузиш нотўғри деган тушунчани шакллантириш керак», — деб ҳисоблайди Илҳом Нигматуллаев.
Қонун лойиҳасини биринчи ўқишда қабул қилиш учун 107 нафар депутат овоз берди, 12 нафар қарши чиқди, 7 нафар бетараф қолди ва яна 5 нафар овоз бермади. Ҳужжат Сенатга юборилишидан олдин иккинчи ўқишда кўриб чиқилади.
2024 йилнинг август ойида президент «Энергияни тежаш, ундан оқилона фойдаланиш ва энергия самарадорлигини ошириш тўғрисида»ги қонунни имзолаган эди. Қонунда энергия тежаш соҳасидаги қоидабузарликлар учун жавобгарлик чоралари белгиланган.
Электр энергиясини меъёрдан ортиқ, ишлаб чиқариш эҳтиёжисиз ишлатганлик, кундузи беҳуда ёритганлик учун жарима электр энергияси қийматининг 50 фоизи миқдорида бўлади.
