Экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгаришлари вазири Азиз Абдуҳакимов 2025 йил 23 июль куни Тошкентда озарбайжонлик тадбиркор Эмин Агаларовнинг Sea Breeze Uzbekistan лойиҳаси муҳокамасига бағишланган матбуот анжуманида Чорвоқни ривожлантиришнинг бош режаси ишлаб чиқилаётганини маълум қилди.
Унинг таъкидлашича, Чорвоқ қирғоқларини қуриш ушбу лойиҳа пайдо бўлишидан анча олдин бошланган. Совет даврида ҳам бу ерда фаол қурилиш ишлари олиб борилган: қирғоқларда «Пирамидалар» дам олиш зонаси ва турли идораларнинг санаторийлари каби йирик мажмуалар жойлашган. Унинг сўзларига кўра, агар барча объектлар ҳисобланса, улар жами минглаб гектар майдонни эгаллайди.
Шу билан бирга, мавжуд қурилиш кўламига қарамай, бу ҳудудни ривожлантиришни тартибга солувчи ягона бош режа ҳалигача мавжуд эмас.
«Буни бизнинг энг катта муаммоларимиздан бири деб ҳисоблайман. Ҳозирги вазият шундайки, кимдир аукционлардан ер сотиб олган, кимдир фермер хўжалиги учун ер расмийлаштирган, кимдир суд қарорлари билан қурилишни бошлаган – ва қурилиш давом этмоқда», – деди Абдуҳакимов.
Вазирнинг сўзларига кўра, аксарият ҳолларда сув муҳофаза зонасини ҳимоя қилишнинг иложи бўлмайди. Унинг фикрича, айнан бош режанинг йўқлиги экотизимга таҳдид солувчи ва сув муҳофазаси нормаларини ҳисобга олмайдиган тартибсиз, бўлак-бўлак қурилишлар учун шароит яратмоқда.
«Буни очиқ тан олиш керак. Шунинг учун, менимча, бу масалада тартиб ўрнатиш жуда долзарб. Мен ҳозир нафақат Sea Breeze ҳақида, балки умуман вазият ҳақида гапиряпман. Аввало, тан олиш вақти келди: биз ўз сув омборимизни ҳимоя қилишимиз шарт. ОАВ ва блогерларда «Save Chorvoq» («Чорвоқни қутқар») мавзуси тобора кўпроқ кўтарилмоқда. Шундан келиб чиқиб, биринчи қадам бош режани тасдиқлаш бўлиши керак, деб ҳисоблайман: қаерда ва нима қуриш мумкин, қаерда мутлақо мумкин эмас», – деди.
Шундан сўнг Чорвоқ атрофидаги аниқ белгиланган ҳудудлардан ташқарида янги қурилишга мораторий жорий этиш режалаштирилган.
«Агар бу амалга оширилса, биз сув ҳавзасини ҳимоя қила оламиз. Акс ҳолда – бугун бир инвестор, эртага бошқаси келиб, экологияни ҳам, жамият манфаатларини ҳам ҳисобга олмасдан, ҳамма нарсани қуришни бошлайди ва бу содир бўлмаслигига бизда ҳеч қандай кафолат йўқ», – дея таъкидлади Экология вазирлиги раҳбари.
Қурилиш ва уй-жой коммунал хўжалиги вазири ўринбосари Давронжон Одилов Чорвоқ зонаси учун бош режа ишлаб чиқиш бошланганини маълум қилди. Иш кенгроқ лойиҳа – бутун Тошкент вилоятининг бош режаси доирасида олиб борилмоқда. Ҳужжат нафақат сув омбори ҳудудини, балки бошқа устувор ҳудудларни ҳам қамраб олади.
«2025 йил охиригача дастлабки вариант тайёрланади, кейинги йил бошидан эса барча тегишли идоралар билан келишиш босқичи бошланади. Шу тариқа, кейинги йилда бош режанинг якуний варианти тайёр бўлади», – деди.
Вазир ўринбосарининг аниқлик киритишича, ишлаб чиқишда нафақат ўзбекистонлик, балки хорижий мутахассислар – Хитой, Туркия ва Буюк Британиядан ҳам иштирок этмоқда. Унинг сўзларига кўра, бундай ёндашув халқаро режалаштиришнинг энг яхши амалиётларини ҳисобга олиш имконини беради.
У шунингдек, тасдиқланган бош режа қурилиш бўйича кейинги қарорлар учун асос бўлишини таъкидлади: «Айнан шу ҳужжат ҳудудни тизимлаштириш, қаерда қурилиш мумкин ва қаерда у истисно қилинишини белгилаш имконини беради. Бу ҳар қандай инвестор ривожланиш мантиғига зид ва экологик талабларни ҳисобга олмасдан бирор нарса қуриши мумкин бўлган вазиятдан қочишга ёрдам беради».
Абдуҳакимов ўз навбатида, янги қурилишни тақиқлашдан ташқари, мораторий атрофдаги ҳудудларни кўкаламзорлаштириш масалаларини ҳам қамраб олиши кераклигини таъкидлади: ҳар қандай ишларни бошлашдан олдин, қурувчилар бу участкаларни яшил ҳолатга келтириши шарт. Қурилиш фақат олдиндан тасдиқланган участкаларда олиб борилиши керак, қолган ҳудуд эса яшил зоналар учун захира қилиниши керак. Бу қоида, вазирнинг сўзларига кўра, тавсия эмас, балки мажбурий шарт бўлиши керак.
«Менимча, тўғриси шу бўлади: ҳақиқатан ҳам қулай участкаларни – очиқ, бўш зоналарни аниқлаш ва у ерда аҳоли учун ободонлаштирилган дам олиш жойларини яратиш. Қолган ҳамма нарсани эса қурилиш учун ёпиш. Мораторий киритиш таклиф қилинмоқда: тасдиқланган зоналардан ташқаридаги ҳамма нарса – фақат яшил майдонлар ва девелоперлар учун мажбуриятлар киритиш шарт: агар улар қуришни хоҳласалар, ўз ҳисобларидан атрофдаги участкаларни, айниқса, ҳали ҳам яланг ёнбағирлар бўлган тоғли ҳудудларда кўкаламзорлаштирсинлар. Менимча, бу мутлақо тўғри ва адолатли ёндашув бўлади», – деди.
Вазирнинг таъкидлашича, Чорвоқ Тошкент яқинидаги ягона гўзал дам олиш маскани бўлиб қолмоқда, шунинг учун бу ерга одамлар оқими муқаррар. Капитал қурилишларсиз ҳам соҳил зонаси жиддий юкламаларни бошдан кечирмоқда. Одамлар дам олишга келишади ва вақтинчалик иншоотлар – савдо шохобчалари, чодирлар ва айвонларнинг тартибсиз жойлашувига дуч келишади. Машиналар тўғри сув ёнига қўйилади, ўтмишда эса, у эслайди, баъзилар ҳатто сув ҳавзасида машина ювишга ҳам муваффақ бўлишган. Бугунги кунда вазият қисман назоратга олинган, аммо муаммо сақланиб қолмоқда.
«Тошкент яқинида оммавий дам олиш учун бошқа гўзал жой йўқ. Одамлар барибир келишади. Бошқа вариант – хорижга чиқиш. Бугун, кўпчиликнинг тан олишича, Чорвоқда дам олиш хориждагидан қимматлашди. Бундай вазиятда қаерга бориш керак? Бизнинг дастлабки ҳисоб-китобларимизга кўра, Ўзбекистон фуқаролари ҳар йили хорижда дам олиш учун 1 миллиард доллардан ортиқ маблағ сарфлайдилар. Кўпинча бу Дубай, Анталия ёки Хитойнинг Хайнань оролига сафарлардир», – деди Абдуҳакимов.
Унинг эслатишича, илгари ҳукумат сув омборида чўмилишни тақиқлаш ва катерлардан фойдаланишни чеклашни жорий этишга уринган, аммо жамоатчилик босими остида бу қарор қайта кўриб чиқилган. Бугунги кунда, унинг сўзларига кўра, мамлакатда муқобил дам олиш зоналари яратиш бошланган: Тўдакўл кўлидаги пляжлар, яқинда президентга тақдим этилган Айдар-Арнасой тизимидаги кенг кўламли лойиҳа.
Шунга қарамай, Чорвоқда замонавий ва пухта ободонлаштириш ҳамон долзарб вазифа бўлиб қолмоқда.
«Менимча, Чорвоқда ҳам бугунги талабларга жавоб берадиган замонавий, ободонлаштирилган пляжлар яратиш керак. Қолаверса, очиқ айтаман: пляжлар ёнига сузиш ҳавзалари қуриш – бу тўғри қарор. Бундай ҳолда, сув омборига бўлган босим камаяди. Кўп мамлакатларда бу узоқ вақтдан бери қўлланилади. Масалан, ўша Sea Breeze Баку лойиҳасида ҳам шундай концепция амалга оширилган: капитал иншоотлар қирғоқдан 500 метрдан кам бўлмаган масофада бошланади, унгача эса – фақат пляжлар ва дам олиш зоналари. У ерда сузиш ҳавзалари қурилган ва кўпчилик, гарчи ёнида очиқ сув сатҳи ва чиройли табиат бўлса ҳам, айнан уларда чўмилишни афзал кўради», – деди.
Вазир шунингдек, шахсан Озарбайжондаги Sea Breeze курортига ташриф буюрганини ва у ерда биринчи навбатда «яшил каркас» яратиш – аллеялар ташкил этиш, дарахтлар экиш ва шундан кейингина объектлар қуриш ёндашувидан ҳайратда қолганини айтди. Унинг фикрича, бундай амалиёт Ўзбекистонда ҳам мажбурий бўлиши керак.
«Бу, менимча, бизнинг девелоперларимиз ҳам ўзлаштириши керак бўлган ёндашувдир – хоҳ шаҳарда, хоҳ курортларда ёки дам олиш зоналарида қурилиш бўлсин. Чунки яшилликни йўқ қилиш ва кейин уни тиклашга уриниш – жуда қийин. Шунинг учун, агар яшил зоналар олдиндан, бош режа доирасида яратилса – бу мутлақо тўғри қарор бўлади», – деди.
Абдуҳакимов шунингдек, Экология вазирлиги бош режани ишлаб чиқиш бўйича тегишли архитектура органларига расмий таклиф юборганини маълум қилди.
Чорвоқ сув омбори қирғоқларида амалга оширилиши режалаштирилган Sea Breeze Uzbekistan курорт зонаси лойиҳаси жамоатчиликда фаол муҳокамаларга сабаб бўлмоқда. 2024 йил декабрь ойида озарбайжонлик тадбиркор Эмин Агаларов ва Каспий денгизидаги шунга ўхшаш курортнинг ҳаммуассиси лойиҳани президент Шавкат Мирзиёевга тақдим этган эди. У 500 гектарга яқин майдонда меҳмонхоналар, пляжлар, турар-жой мажмуалари, спорт майдончалари, ресторанлар ва бошқа туристик инфратузилмани қуришни назарда тутади.
2025 йил июль ойи ўрталарида ижтимоий тармоқларда Чорвоқ сув омбори қирғоғида Sea Breeze Uzbekistan лойиҳаси доирасида қурилиш ишлари бошлангани ҳақида хабарлар тарқалди. Бироқ, Agalarov Development компанияси ҳозирда ҳудуднинг кичик бир қисмини тозалаш ва ободонлаштириш ишлари олиб борилаётганини – капитал қурилишларсиз тушунтирди.
Экология вазири Азиз Абдуҳакимов аввалроқ Sea Breeze Uzbekistan лойиҳаси ҳали тасдиқланмаганини ва вазирлик у бўйича ҳеч қандай расмий ҳужжат олмаганлигини маълум қилган эди. Унинг сўзларига кўра, агар лойиҳа белгиланган тартибда тақдим этилса, у кенг жамоатчилик муҳокамасига қўйилади ва барча экспертизалар якунланмагунча бу ҳудудда қурилиш имконсиздир.
