Ўзбекистонда бинолар қурилишида шамол йўналиши ва тезлигини (шамоллар атиргули) ҳисобга олувчи стандарт ишлаб чиқилади. Бу Президентнинг 2025 йил 18 ноябрдаги қарори билан тасдиқланган экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш соҳасидаги ислоҳотларни янада кучайтириш бўйича чора-тадбирлар дастурида кўрсатилган.
Ҳужжатга кўра, 2026 йил апрель ойига қадар қуйидагиларни назарда тутувчи норматив тайёрланиши лозим:
- шамол йўналишларини инобатга олган ҳолда бино ва иншоотларга талабларни белгилаш;
- бино ва иншоотларни жойлаштиришда уларнинг ҳаво оқимларига таъсирини ҳисобга олиш;
- қурилиш ишларини бошлашдан олдин қурилиш, экология ва кадастр органларидан хулоса олишни мажбурий қилиб киритиш.
Масъул этиб Қурилиш ва Уй-жой коммунал хўжалиги вазирлиги, Экология қўмитаси, Кадастр агентлиги, Техник жиҳатдан тартибга солиш агентлиги, шунингдек, Иқтисодиёт ва молия вазирлиги белгиланди.
2024 йил январида климатолог Эркин Абдулаҳатов Тошкентдаги ҳаво ифлосланиши сабаблари ҳақида гапирар экан, Тошкентнинг географик жойлашувининг таъсирини ҳам қайд этган эди. Бунинг натижасида келаётган чанг, Оҳангарон тумани, Ангрен, Олмалиқ, Чирчиқдаги минерал азотли ўғитлар ишлаб чиқариш корхоналарининг йирик саноат корхоналаридан чиқаётган зарарли моддалар шаҳарда ўтириб қолади.
«Агар шамоллар атиргули ҳисобга олинса, тоғлардан эсаётган шамол 4 метр/секунд тезликда ҳаракатланади, Чирчиқда 3 м/с гача секинлашади, кейин Қибрай туманида 2,5 м/с гача тушиб, шаҳарга тўқнашади ва Жануби-Ғарб, Сергели, Чилонзор, Учтепа туманларига етиб келганда шамолсиз ҳолатга ўтади. Яъни, шамол шарқ ва шимоли-шарқдан саноат корхоналаридан зарарли чиқиндиларни олиб келиб, уларни Тошкентда қолдиради», — деди.
Эксперт CABAR.asia нашрига берган интервьюсида Тошкентдаги шаҳарсозлар узоқ вақтдан бери эскирган шамоллар атиргули ҳақидаги маълумотларга асосланишни давом эттираётганини таъкидлади.
«Бизда пойтахт учун 70−80-йилларда яратилган шамоллар атиргули схемаси бўйича қурилиш давом этмоқда. Ҳеч ким шамоллар атиргули ўтган асрга нисбатан йўналишини тубдан ўзгартиргани ҳақида ўйламаяпти. Натижада биз ҳаво айланмайдиган баланд қаватли биноларни кузатмоқдамиз», — деди Абдулаҳатов.
Шу билан бирга, архитектор Александр Куранов замонавий қурувчиларга бундай тафсилотларга чуқур киришиш қизиқ эмас, деб ҳисоблайди.
«Биринчидан, бугунги кунда қурувчилар ўз лойиҳаларида шамоллар атиргулига риоя қилмайди. Чунки шаҳар ҳокимияти томонидан тегишли назорат йўқ. Уларга эса бу қизиқ эмас. Сифатсиз бажарилган иш учун жавобгарлик фақат лойиҳа ижрочиси зиммасига тушади, у эса уйларни сотиб, ўзини четга олади», — деб ҳисоблайди Куранов.
Ўзбекистонга маиший ҳаво тозалагичлар импорти сўнгги йилларда катта ўсишни кўрсатаётгани ҳақида хабар берилган эди. Агар 2022 йилда мамлакатга 2000 га яқин қурилма олиб кирилган бўлса, 2024 йилда — 16 мингдан ортиқ, 2025 йилнинг тўлиқ бўлмаган даврида эса — 18 мингдан зиёд. Улар учун 20% миқдорида, лекин бир донаси учун 3 доллардан кам бўлмаган импорт божлари белгиланган.
Жаҳон банки маълумотларига кўра, фақатгина Тошкентда ҳар йили ҳаво ифлосланиши билан боғлиқ 3000 га яқин муддатидан олдинги ўлим қайд этилади. Соғлиққа етказилган зарар йилига қарийб 490 млн доллар (ЯИМнинг тахминан 0,7%) деб баҳоланмоқда.
