«Ўзбекнефтгаз» компанияси 2025 йил сентябрь ойидан бошлаб Аи-80 русумли бензин ишлаб чиқаришни бутунлай тўхтатишни режалаштирмоқда.
«Ўзбекнефтгаз» 2025 йил охиригача ушбу ёнилғининг барча мавжуд захираларини сарфлашни ният қилган. 2026 йилдан бошлаб компания юқори октанли бензин ишлаб чиқариш ва сотишга тўлиқ ўтишни режалаштирмоқда.
2024 йил май ойида Бухоро нефтни қайта ишлаш заводини (БНҚИЗ) Хитойнинг CNPC (China National Petroleum Corporation) билан ҳамкорликда модернизация қилиш режалари ҳақида таъкидланган эди. 2024 йил январда «Ўзбекнефтгаз» Хитой томони билан йилига 1 миллион тоннагача юқори октанли бензин ишлаб чиқариш бўйича қўшма лойиҳани амалга ошириш тўғрисида келишув тузди — бу ҳажмнинг 60 фоизи Аи-92, 40 фоизи Аи-95 ни ташкил этади.
Kun.uz ҳужжатга таяниб хабар беришича, компания таркибига кирувчи Бухоро НҚИЗда қўшимчалар ёрдамида Аи-92 бензини ишлаб чиқариш бўйича синовлар ўтказилган, мос таркиблар аниқланган, тажриба партияси ишлаб чиқарилган, шунингдек компонентларни сақлаш ва аралаштириш учун зарур инфратузилма яратилган.
Қўшимчалар билан Аи-92 ни серияли ишлаб чиқариш аллақачон йўлга қўйилган. Компания қўшимчалар ҳисобига ёнилғи таннархини пасайтиришга эришишини кутмоқда, бироқ аниқ ҳисоб-китоблар ҳозирча келтирилмаган.
Умуман олганда, 2025 йилда 1,03 миллион тонна бензин ишлаб чиқариш режалаштирилган: 487 минг тонна Аи-80 ва 543 минг тонна Аи-92+. Шу билан бирга, Аи-80 ишлаб чиқариш фақат 2025 йил сентябргача давом этади, шундан сўнг ҳар ой тахминан 90 минг тонна Аи-92+ ишлаб чиқарилади. Йил охиригача Аи-80 русумли бензиннинг барча захиралари тугатилади, деб ёзади нашр.
«Аи-80 дан воз кечиш учун энг қулай вақт — ҳозир»
Иқтисодчи Отабек Бакиров Kun.uz учун берган шарҳида Аи-80 бензинидан воз кечиш масаласи 2020 йилдан бери кўтарилаётганини, аммо ҳар йили куз-қиш мавсумида сунъий равишда юзага келадиган ёнилғи танқислиги баҳонасида қолдирилаётганини таъкидлади.
«Сўнгги кунларда 80-бензин нархлари динамикаси қандай ўзгараётганини кўриб турибмиз. 10 июль куни чекланган нарх бекор қилингандан сўнг, нарх ҳар куни ўсиб бормоқда. Сўнгги бир ойда нархлар 10%га, юқори котировкалар бўйича эса 15%га ошди. Лекин мен ҳозирча Аи-80 дан воз кечиш бўйича амалий қадамларни кўрмаяпман. На Энергетика вазирлиги, на ишлаб чиқарувчилар аниқ баёнот беришмади», — деди.
«Аи-80 ишлаб чиқаришдан воз кечиш танқисликка олиб келади деган хавотирлар жуда ўринли. Айнан шунинг учун ҳар йили кузда бу масала қолдирилади. Лекин агар воз кечилса, энг қулай вақт — ёз. Яъни бугун ёки эртага. Бундан яхши фурсат бўлмайди: кузда, „икки оёқ битта этикка тушганда“, на ишлаб чиқаришдан, на сотишдан воз кечиб бўлмайди», — деб ҳисоблайди эксперт.
Бакиров нафақат Аи-80 дан воз кечишга, балки рақобатбардош Аи-92 таклифини кенгайтиришга ҳам чақирди.
«Ўзбекистонда энг оммавий ёнилғи — метан. Кейин пропан, кейин Аи-80 ва Аи-92. Бензинга йиллик талаб — тахминан 1,2−1,3 миллион тонна. Бундан тахминан 800 минг тоннаси — Аи-80, тахминан 100 минг тоннаси — Аи-92, қолгани импорт қилинади. Бизнинг вазифамиз — 1,2−1,3 миллион тонна Аи-92 ва ундан юқорисини таклиф қилишни таъминлаш. Бу жуда амалга оширилиши мумкин бўлган иш. Биздан фарқли ўлароқ, қўшни мамлакатларда ёнилғи бозорида бозор қоидалари ишлайди. Қирғизистонда, нефть захиралари бўлмаса ҳам ва қайта ишлаш импорт хомашёси асосида кетса ҳам, Аи-92 Ўзбекистондагидан арзонроқ. Бунда уларнинг иқтисодиёти 4 баравар кичик, аммо бензинни биздан кам истеъмол қилмайдилар — уларда метандан оммавий истеъмол йўқ», — деди.
Унинг фикрича, Аи-92 ва ундан юқорисини импорт қилишни кенгайтириш, барча тўсиқларни — темир йўл ташувлари квоталари, логистика, омборлар, техник талаблар кабиларни олиб ташлаш зарур. Бакиров шунингдек, агар импорт учун тўсиқлар бартараф этилмаса, Аи-80 дан Аи-92 га ўтиш ҳеч нарсани ўзгартирмаслигини, яъни бу ҳолда Аи-92 ёнилғисининг ўзида ҳам танқислик ва сифат муаммолари юзага келишини таъкидлади.
Масала тарихи
Аи-80 бензини ишлаб чиқаришни тўхтатиш режалари камида 2020 йилдан бери айтиб келинади, бироқ ҳукумат ушбу вазифани бажаришни доимий равишда қолдириб келган.
2024 йил бошида Энергетика вазирлиги Аи-92 ва ундан юқори русумдаги бензин ишлаб чиқаришни кўпайтириш ҳисобига 2026 йилгача Аи-80 бензинидан воз кечиш режалари ҳақида хабар берган эди. Шу билан бирга, юқори октанли бензин турларига акциз ставкаларини пасайтириш таклиф қилинган.
Кейинроқ Президент Бош вазирга Аи-80 (Евро-2 стандарти) дан 2025 йилдан бошлаб бутунлай воз кечиш масаласини ҳал этишни топширди.
Бироқ, Президентнинг 2024 йил сентябрь ойидаги қарорида 2028 йилдан бошлаб Евро-4 стандартидан паст мотор ёнилғисидан фойдаланиш ва сотишни босқичма-босқич чеклаш ҳақида айтилган эди. Хусусан, бунинг учун Аи-80 ишлаб чиқарувчи Бухоро ва Фарғона нефтни қайта ишлаш заводларида чуқур модернизация ўтказилади, шунингдек Евро-2 ва Евро-3 стандартларидаги ёнилғи импорти тақиқланади.
«Ўзбекнефтгаз» компанияси матбуот хизмати модернизация учун вақт кераклигини таъкидлаган эди. «Бухоро НҚИЗда Евро-4 ва ундан юқори бензинга ўтиш учун вақт керак. Йил [2024] охиригача лойиҳанинг техник-иқтисодий асослари ишлаб чиқилади, шундан сўнг у Вазирлар Маҳкамасига киритилади. Лойиҳани тўлиқ якунлаш учун 30-32 ой керак», — дейишганди компанияда.
Президентнинг Атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва «яшил» иқтисодиёт йилида (2025 йил) «Ўзбекистон-2030» стратегияси доирасида давлат дастурини амалга ошириш тўғрисидаги фармонида 2025 йил охиригача Аи-80 бензинидан фойдаланиш ва сотишни чеклаш учун «барча куч ва ресурсларни сафарбар қилиш» топширилган.
Аи-80 нинг зарари
Дунёда Аи-80 бензини фақат Ўзбекистон ва Афғонистонда ишлаб чиқарилади. К-2 (Евро-2) стандартидаги бензин таркибида олтингугурт улуши 0,5% дан ошмаслиги керак, Евро-5 стандарти бўйича бу кўрсаткич 500 баравар кам — 0,001%. Евро-2 да бензол улуши 5% дан ошмаслиги керак, Евро-5 да эса — 1%. Евро-5 да ёнишда ароматик моддалар улуши 35% дан, олефин углеводородлар улуши эса — 18% дан ошмаслиги керак. Евро-2 да бундай талаб йўқ.
Энергетика вазирлиги айрим ҳудуд аҳолиси бензиннинг нохуш ҳидидан шикоят қилганликларини таъкидлаган эди. Бу кичик хусусий нефтни қайта ишлаш заводлари Аи-80 бензинини юқорида кўрсатилган стандартлар бўйича ишлаб чиқаргани, аммо ароматик моддаларга (улар ёнилғининг октан сонини оширишга имкон беради) талаблар йўқлиги сабабли бензин «жуда бадбўй» чиққанлиги билан боғлиқ.
