Ўзбекистонда йирик давлат банкларини хусусийлаштириш яна ортга сурилмоқда. Бу Иқтисодиёт ва молия вазирлигининг 2026−2028 йилларга мўлжалланган Фискал стратегиясидан келиб чиқмоқда.
«Алоқабанк», «Асакабанк» ва «Ўзсаноатқурилишбанк»даги давлат улушини сотиш 2025 йил охиригача режалаштирилган эди.
Янги муддатларга кўра, «Ўзсаноатқурилишбанк»ни хусусийлаштириш 2025−2026 йилларда, «Асакабанк», «Алоқабанк» ва «Туронбанк»ни эса 2026−2027 йилларда якунланиши мумкин.
Биринчи босқичда институционал ўзгаришлар (фаолиятни трансформация қилиш), иккинчи босқичда эса давлат акция пакетларини сотиш режалаштирилган.
Шу билан бирга, банк тизимини ислоҳ қилиш доирасида давлат 5 та йирик банк: Ташқи иқтисодий фаолият миллий банки, «Агробанк», «Халқ банки», «Микрокредитбанк» ва «Бизнесни ривожлантириш банки» устав капиталидаги давлат улушини сақлаб қолишни режалаштирмоқда. Аввалроқ Халқаро валюта фонди тизим учун муҳим бўлган банкларни ихтисослашган давлат банклари сифатида сақлаб қолиш бўйича жорий режаларни амалга оширмасликни тавсия қилган эди, бу эса молиявий хатарлар ва бюджет учун харажатларнинг ўсишига олиб келиши мумкинлигини кўрсатганди.
Бу аҳолининг молиявий хизматларга бўлган талабини қондириш, инвестиция лойиҳаларини қўллаб-қувватлаш ва банк инфратузилмасининг минтақавий қамровини кенгайтиришга қаратилган.
Fitch Ratings агентлиги вакили Павел Каптел 2025 йил апрель ойидаёқ «Алоқабанк», «Асакабанк» ва «Ўзсаноатқурилишбанк»ни 2025 йил охиригача сотиш режаларига қарамай, хусусийлаштириш муддати кўчирилиши мумкинлигини хабар қилганди.
2025 йил 22 июль куни Қонунчилик палатаси Марказий банк раиси Тимур Ишметовга парламент сўровини юборди. Депутатлар давлат банкларини хусусийлаштириш суръатларининг секинлиги ва банк соҳасида рақамлаштириш даражасининг пастлигидан хавотир билдиришди.
Тасдиқланган стратегияга мувофиқ, 2025 йилгача банк тизими активларида давлат улуши 40% гача камайтирилиши керак.
Бир неча бор кечиктиришлар
Дастлаб мамлакатдаги иккинчи йирик банк — «Ўзсаноатқурилишбанк»нинг давлат улушини тўлиқлигича 2022 йил охиригача, сўнгра 2023 йил охиригача савдога чиқариш режалаштирилган эди. Кейинчалик 2024 йил охиригача хусусийлаштириш орқали давлат улушини 50% дан камроққа тушириш қарор қилинган, аммо бу амалга ошмади.
Ҳозирда банк Ўзбекистон Тикланиш ва тараққиёт фонди (мамлакатнинг суверен фонди, 82,19%), Иқтисодиёт ва молия вазирлиги (13,48%), «Ўзтрансгаз» (1,21%) ва бошқа акциядорлар (2,26%) томонидан назорат қилинади.
Аввалроқ, «Асакабанк»ни хусусийлаштириш 2025 йил охирига режалаштирилгани хабар қилинганди — аввал у 2023 йил охиригача режалаштирилган эди. 2024 йил май ойида президент Шавкат Мирзиёев Европа тикланиш ва тараққиёт банки билан «Асакабанк»ни хусусийлаштириш бўйича келишув имзоланганини маълум қилди.
«Асакабанк» бугунги кунда Тикланиш ва тараққиёт фонди (88,22%), Иқтисодиёт ва молия вазирлиги (10,85%), Бухоро нефтни қайта ишлаш заводи (0,73%), «Ўзавтосаноат» (0,1%), «Ўзагросуғурта» (0,08%) ва «Ўзбекинвест» (0,02%)га тегишли.
2025 йил 1 январгача (аввал — 2023 йил 1 июлгача) «Алоқабанк»нинг фонд биржасида IPO ўтказилиши режалаштирилган эди. Бу банкдаги улушлар қуйидагича тақсимланган: Тикланиш ва тараққиёт фонди — 61,8%, «Ўзбектелеком» — 22,03%, Ахборот-коммуникация технологияларини ривожлантириш фонди — 6,3%, Иқтисодиёт ва молия вазирлиги — 4,32%, «Электромагнит мослашув маркази» ДУК — 2,11%, бошқалар — 3,44%.
Давлат раҳбари Ўзбекистоннинг бошқа йирик банкларида трансформация ва хусусийлаштириш жараёнлари Халқаро молия корпорацияси ва Осиё тараққиёт банки билан фаол олиб борилаётганини таъкидлаган.
2024 йил охирида бу банклардаги давлат улушини сотиш охирги марта кўчирилган эди.
