Аэропортнинг мураккаб учиш-қўниш хусусиятлари турбулентлик зонасига тушиш эҳтимолини оширади, рейсларнинг кечикиши ва ҳатто бекор қилиниши кўпроқ содир бўлади.
Мадейра – афсонавий дам олиш жойи, аммо оролга етиб келиш осон эмас.
Фуншал аэропорти дунёдаги энг хавфли аэропортлардан бири ҳисобланади. Баъзан самолётнинг қўниш жараёни жуда қийин бўлади, агар об-ҳаво ёмон бўлса, рейслар кечиктирилади ёки бутунлай бекор қилинади. Бироқ таъкидлаш керакки, ҳаво кемасининг бошқарувчилари мураккаб шароитларда ишлаш учун жуда яхши тайёргарликдан ўтган.
Литванинг KlasJet чартер авиакомпанияси экипажлари тайёргарлиги директори Збигнев Млотковский учувчилар энг қийин учиш ва қўнишларга қандай тайёргарлик кўришини ва йўловчилар нима билиши лозим эканини тушунтириб беради.
Қисқа учиш-қўниш йўлаклари (УҚЙ) ва тоғли ҳудудларда жойлашган аэропортлар
Аэропортлар бир неча омилларга қараб хавфли деб таснифланади. Асосий омиллардан бири – маҳаллий рельеф. Атрофни ўраб турган тоғлар қўнишни қийинлаштиради ва учувчилардан махсус тартиб-қоидаларни қўллашни талаб қилади.
Ҳаво шароити ҳам жуда муҳимдир, чунки кучли шамол тепаликлар ва тоғлар билан биргаликда маҳаллий турбулентликка сабаб бўлиши мумкин. Шамол йўналишларининг ўзгариши самолёт бошқарувига таъсир қилади, микропарчаланишлар эса кутилмаган пастга қараб оқимлар ҳосил қилиб, самолётнинг баландликни йўқотишига олиб келади.
Учиш-қўниш йўлаги (УҚЙ)нинг ўлчами ҳам ҳал қилувчи аҳамиятга эга. Қисқа ва тор УҚЙ ҳаво кемаси бошқарувчисидан юксак маҳорат билан йўналишни аниқ ушлаб туришни талаб қилади.
Дунёдаги энг хавфли икки аэропорт — Европада
Мадейра Фуншал аэропорти (FNC) мураккаб учиш-қўниш йўлаги билан машҳур. Йўлаги икки қисмдан иборат: бири бетон устунларга қурилган, иккинчиси эса тоғ адирларига яқин жойлашган. Бу эса самолёт экипажларини қўнишда марказий йўналишдан узоқроқ масофада ҳаракат қилишга мажбур қилади.
Яқин атрофдаги тоғлардан келадиган шамол маҳаллий турбулентлик яратиб, рейслар кечикиши ёки бекор қилинишига сабаб бўлади.
2024 йил август ойида кучли шамол туфайли уч кун давомида 80 дан ортиқ рейс бекор қилинди ёки бошқа аэропортларга йўналтирилди.
Яна бир машҳур хавфли аэропорт — Австриядаги Инсбрук аэропорти (INN).
У Альп тоғларида, деярли ҳамма томондан баланд жарликлар билан ўралган водийда жойлашган.
Бу эса қўниш ва учиш пайтида махсус тартибларга риоя қилишни талаб қилади. Ҳатто кичик оғиш ҳам самолётни тоғларга яқинлаштириб, парвоз хавфсизлигига таъсир қилиши мумкин.
Ҳаво кемаларининг бошқарувчилари мураккаб аэропортлар учун қатъий тайёргарликдан ўтади
Ҳар қандай мураккаб аэропорт самолётни маҳорат билан бошқариш ва турли об-ҳаво шароитида аниқ ҳисоб-китоб қилишни талаб қилади.
“Ҳар бир парвоз босқичи учун — қўнишга ёндашиш, қўниш ёки ёндашишни бекор қилиш — махсус тартиблар ишлаб чиқилган бўлади. Агар қандайдир сабабларга кўра самолёт қўна олмаса, бу тартиблар амалга оширилади”, — дейди Млотковский.
“Бундай аэропортлар учун махсус қоидалар ишлаб чиқилган бўлиб, ҳатто фақат битта двигатель ишлаётган ҳолатда ҳам хавфсиз парвозни таъминлаш имконини беради”, — деб эксперт вазиятга ойдинлик киритган.
Мураккаб аэропортларда ишлаш учун пилотлар симуляторда ўқитилади. Бу уларга аввалги тажриба ва назарий билимларни амалда синаб кўриш имконини беради.
“Симулятор аэропорт атрофидаги барча табиий ва сунъий объектларнинг батафсил визуализациясини таъминлайди ва учувчиларни ҳақиқий парвоз учун тайёрлайди”, — дейди Млотковский.
“Шунингдек, симуляторларда муайян аэропортларга хос бўлган барча ҳаво ҳодисаларини фаоллаштириш имкони бор. Бу эса пилотларга ўз маҳоратларини такомиллаштириш ва энг ноқулай об-ҳаво шароитида ҳам хавфсиз парвоз қилиш имконини беради”, — дея қўшимча қилади у.
Айрим мураккаб аэропортлар учун инструкторлар махсус рухсатномага эга бўлиши керак, бу рухсатнома уларга бошқа пилотларни ўқитиш имконини беради.
Ҳар бир мураккаб аэропортда фақат бош учувчи томонидан қўниш ва учиш амалга оширилади, чунки ҳаво кемасининг бош учувчиси тажрибали ҳисобланади.
“Европа қоидалари бўйича ҳар 12 ойда бир марта учувчилар назарий ва амалий қайта тайёргарликдан ўтиши шарт. Аммо жуда мураккаб аэропортлар учун бу муддат олти ойга қисқартирилади, тажриба ва билимлар юқори даражада сақланиши учун”, — дейди Млотковский.
Хавфли аэропортга парвоз қилишдан хавотир олиш керакми?
Саёҳатчилар хавфли деб ҳисобланган аэропортларга парвоз қилишда хавотир пайдо бўлиши мумкин. Ушбу вазиятларда ноқулайлик масалаларига эътибор қаратиш лозим.
Тоғлар билан ўралган аэропортларда самолётлар кўпроқ турбулентликка дуч келади ва қўниш осон бўлмаслиги мумкин.
Млотковскийнинг сўзларига кўра, қисқа учиш-қўниш йўлаклари ҳам қўнишнинг ҳамиша силлиқ бўлишини кафолатламайди. Бу ҳолат соҳа ичида “мусбат қўниш” (positive landing) деб аталади. Бундай ҳолатлар Грециядаги Скиатос, Италиядаги Флоренция ва Испаниядаги Сан-Себастьян каби жойларда учраши мумкин.
Мураккаб аэропортларда об-ҳаво хавфсизлик учун муҳим омил бўлгани учун, рейслар кечикиши ҳолатлари кўпроқ кузатилади. Расмий жадвал вақтинча ўзгариши мумкин, хавфли шароитлардан қочиш учун.
Баъзан самолёт ҳавода бироз вақт кутиши керак бўлади, ҳаво шароити яхшиланиши учун. Агар кутиш вақти чўзилса ва захира ёқилғи кўп сарфланса, пилот бошқа аэропортга йўналишни танлаши мумкин.
Бироқ Млотковский таъкидлайдики, мураккаб учиш-қўниш йўлаклари ва об-ҳаво шароитида хавфсиз парвозни таъминлаш учун барча эҳтиёт чоралари кўрилади.
“Барча учувчилар тайёрланган, тажрибали ва мутахассис бўлиб, ишни хавфсиз ва профессионал тарзда амалга оширишларига кафолат бор”, — дея ишонтирди у.
