Сўнгги уч йил ичида Қирғизистон аҳоли жон бошига ЯИМ ўсиш суръатлари бўйича дунёдаги энг тез ривожланаётган давлатлардан бирига айланди. Бу ҳақда иқтисодчи, Жанубий Кореянинг Чонбук Миллий университетининг «Халқаро савдо» йўналиши магистри Миркомил Ҳолбоев ёзмоқда.
Унинг таҳлилига кўра, 2022 йилдан 2024 йилгача бўлган даврда Қирғизистонда аҳоли жон бошига тўғри келадиган даромад қарийб 2 баравар ошиб, 85%га ўсиб, 2500 долларга етди. Таққослаш учун: худди шу даврда Тожикистонда ўсиш 49%, Қозоғистонда 42%, Ўзбекистонда 37%ни ташкил этди.
«Сўнгги йилларда минтақавий кескинлик кутилмаганда Қирғизистон учун бундай юқори ўсиш учун қулай шароитлар яратди. Иқтисодиёт ҳар йили 9%га ўсди – бу минтақадаги энг юқори кўрсаткичдир», — деб таъкидлайди Ҳолбоев.
2025 йилнинг биринчи чорагида мамлакат ЯИМ ўсиши 13,1%гача тезлашди. ХВФ бу йил Қирғизистон иқтисодиётининг 6,8% даражасида ўсишини прогноз қилмоқда, аммо экспертнинг фикрича, кўрсаткич юқорироқ бўлиши мумкин. Ўрта муддатли истиқболда фонд суръатларнинг 5,25%гача секинлашишини кутмоқда, бироқ Қирғизистон ҳукумати йирик лойиҳалар ҳисобига уларни 8% даражасида ушлаб туришни режалаштирмоқда.
Агар динамика сақланиб қолса, 2026 йилга келиб Қирғизистон аҳоли жон бошига тўғри келадиган даромад бўйича Ўзбекистонни қувиб етади, 2027 йилдан бошлаб эса ўртача қирғизистонлик даромад бўйича ўртача ўзбекистонликдан ўзиб кетиши мумкин. 2030 йилга келиб фарқ Қирғизистон фойдасига 50%гача етиши мумкин.
Ҳолбоев келтирган графикда 2024 йилдаги аҳоли жон бошига ЯИМнинг 2021 йилга нисбатан ўзгариши кўрсатилган. Ўсиш суръатлари бўйича Гайана етакчи бўлди (янги нефть конлари ҳисобига уч баравар ўсиш), кейин Арманистон (81,4%) ва Грузия (80,8%) жойлашди. Қирғизистон бироз пастроқда бўлди, лекин кўплаб мамлакатларни, жумладан, топ-10га кирган Тожикистонни ҳам ортда қолдирди.
«Гарчи бундай суръатлар кўп жиҳатдан минтақавий вазиятнинг ўзига хос хусусиятлари билан боғлиқ бўлса-да, қўшниларимиздаги ўсиш биз учун ҳам жуда ижобий тенденциядир», — дея хулоса қилади иқтисодчи.
Жаҳон банки маълумотларига кўра, Қирғизистонда аҳоли жон бошига даромаднинг ўсиши 79,2%ни ташкил этди – бу ХВФнинг 2024 йил учун маълумотлари бўйича ҳисоб-китоблардан бироз фарқ қилади, деб тушунтирди Ҳолбоев.
Эслатиб ўтамиз, Ўзбекистон иқтисодиёти 2024 йилда 6,5%га ўсиб, 1,45 квадриллион сўмга (тахминан 115 миллиард долларга) етди. Аҳоли жон бошига ЯИМ 39,1 миллион сўмга (3093 доллар)ча ошди. Қирғизистонда аҳоли жон бошига ЯИМ 2400 доллар даражасига етди.
2030 йилга келиб Қирғизистон бу кўрсаткични 4500 долларга, Ўзбекистон эса 5000 долларга етказишни режалаштирмоқда.
ЯИМ ҳақида
ЯИМ (ялпи ички маҳсулот) – бу мамлакатда бир йил давомида ишлаб чиқарилган барча товар ва хизматларнинг умумий ҳажмидир. Бу худди барча иш ҳақи, савдо ва корхоналарнинг даромадлари йиғиндиси бўлиб, мамлакат иқтисодиёти қанча даромад олишини акс эттиради.
Аҳоли жон бошига ЯИМ – бу ЯИМнинг мамлакат аҳолиси сонига бўлинган кўрсаткичидир. У агар мамлакатнинг бутун бойлиги тенг тақсимланса, бир кишига ўртача қанча тўғри келишини кўрсатади.
Бу кўрсаткич мамлакатлар ўртасида турмуш даражасини солиштиришга ёрдам беради. Аҳоли жон бошига ЯИМ юқори бўлган мамлакатда одамлар, одатда, бойроқ яшайдилар. Агар ЯИМ юқори бўлса-ю, одамлар сони кўп бўлса, ҳар бир фуқарога камроқ тўғри келади ва турмуш даражаси пастроқ бўлиши мумкин.
ЯИМ даромадлардаги тенгсизлик, атроф-муҳит ҳолати ёки турмуш сифати каби муҳим жиҳатларни ҳисобга олмайди. Аҳоли жон бошига ЯИМ – бу ўртача кўрсаткич бўлиб, у аҳолининг турли қатламлари ўртасидаги даромад даражасидаги фарқни яшириши мумкин. Масалан, аҳоли жон бошига юқори ЯИМ иқтисодий тенгсизликнинг юқори даражаси билан бирга мавжуд бўлиши мумкин.
